Vận dụng phán quyết Biển Đông vào quan hệ Philippines - Việt Nam

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (T) bắt tay thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc trong cuộc gặp tại Hà Nội ngày 29/09/2016.Reuters

 Trong hai ngày 28-29/09/2016, tân tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã công du chính thức Việt Nam.

Là hai nước có tranh chấp chủ quyền với nhau tại vùng quần đảo Trường Sa, nhưng đồng thời lại đi đầu trong việc kháng lại các yêu sách quá đáng của Trung Quốc tại Biển Đông trong nhiều năm qua, chuyến thăm của ông Duterte rất được chú ý, đặc biệt khi từ ngày lên nhậm chức từ tháng Năm, vị tân tổng thống Philippines đã có biểu hiện muốn xét lại quan hệ với Washington để xích lại gần Bắc Kinh hơn.

Trong bối cảnh đó, bản Tuyên Bố Chung Việt Nam-Philippines công bố sau các cuộc tiếp xúc tại Hà Nội giữa tổng thống Philippines và các lãnh đạo Việt Nam, đã cho thấy mong muốn tiếp tục thúc đẩy thêm quan hệ giữa Hà Nội và Manila, nhất là trên hồ sơ Biển Đông.

Theo bản tóm lược của Bộ Ngoại Giao Việt Nam, nhân chuyên thăm của ông Duterte, hai nước đã « cam kết duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và tự do hàng hải và hàng không, cũng như thương mại không bị cản trở trong khu vực, đặc biệt là ở Biển Đông ; kêu gọi các bên kiềm chế, không đe dọa vũ lực hoặc sử dụng vũ lực ; tôn trọng đầy đủ các tiến trình ngoại giao, pháp lý ; giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). »

Đà tăng cường hợp tác Manila-Hà Nội về Biển Đông vẫn tiếp tục

Những lời lẽ trên đây không có gì mới, nhưng trong bối cảnh vị tân lãnh đạo Philippines từng có những phát biểu không mấy rõ ràng và nhất quán về Biển Đông, lời khẳng định trở lại lập trường như được nêu lên trong bản Tuyên Bố Chung Việt Nam-Philippines cho thấy là chính sách của Philippines trong quan hệ với Việt Nam không thay đổi.

Trả lời phỏng vấn của Ban Việt Ngữ RFI, giáo sư Ngô Vĩnh Long, chuyên gia về Biển Đông tại trường Đại Học Maine (Mỹ) đã ghi nhận hai mục tiêu chính của ông Duterte khi công du Việt Nam :

Chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Rodrigo chủ yếu là để củng cố quan hệ song phương với Việt Nam cũng như để thanh minh với các nước trong khu vực về vấn đề an ninh chung mà những tuyên bố của ông trước đó đã gây không ít lo ngại.

Nhìn vào toàn văn Tuyên Bố Chung Việt Nam-Philippines mà bộ Ngoại Giao Việt Nam đã đưa lên mạng ngày 30/09 thì ta thấy rõ điều này.
Trong « Lời nói đầu » có 6 mục, thì 5 mục đề cập đến vai trò của hai nước trong vấn đề an ninh khu vực dựa trên luật pháp quốc tế và Hiến Chương Liên Hiệp Quốc.

Trong tuyên bố chung trích ở trên, có phần IV nói về « Hợp tác Biển và Đại dương » , trong đó có 8 đoạn chi tiết về hợp tác phù hợp với luật pháp riêng của hai nước cũng như luật pháp quốc tế.
 Thêm vào đó, trong phần về « Hợp tác Đa phương » (Phần VII và là phần cuối) thì có 10 đoạn, trong đó vấn đề Biển Đông và hợp tác với ASEAN là cốt lõi.

Do đó, ta thấy là chính sách Biển Đông của Philippines, qua thông cáo chung giữa hai nước, vẫn duy trì những tiến trình trước khi ông Duterte lên làm tổng thống tuy những tuyên bố của ông đã làm cho giới quan sát nghĩ khác đi, hay đã tạo nghi ngờ trong dư luận trong và ngoài khu vực Đông Nam Á.

Chuyến thăm Việt Nam của ông Duterte là để chứng minh cho dư luận quốc tế rằng quan hệ quốc phòng giữa hai nước đang được củng cố và lập trường của hai bên về Biển Đông cũng còn nhiều điểm tương đồng và căn bản là không có gì thay đổi.

Đoạn 26 đến đoạn 28 của thông cáo chung về tiếp tục « thúc đẩy các cơ chế và hoạt động hợp tác trong lĩnh vực nghề cá » và « bảo đảm việc bảo vệ các quyền và lợi ích cho ngư dân của cả hai nước » có tầm quan trọng đặc biệt sau phán quyết của PCA (Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye) về « nghề cá truyền thống. »

Vận dụng phán quyết PCA để củng cố quan hệ Việt-Phi

Theo các chuyên gia phân tích, phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực ngày 12/07/2016 đã khẳng định lại quyền của các nước ven biển trên vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của mình, và phủ nhận hoàn toàn yêu sách của Trung Quốc bên trong đường lưỡi bò mà họ tự vẽ ra.

Phán quyết cũng xác định rằng vùng Trường Sa không có đảo (island) mà chỉ có đá nổi (high-tide features) hay đá ngầm (low-tide features).

Ngay cả các « đảo » lớn như Ba Bình (Itu Aba), Thị Tứ (Thitu), Trường Sa Lớn (Spratly Island), Bến Lạc (West York Island), Song Tử Đông (North East Cay), Song Tử Tây (South West Cay) cũng chỉ là đá nổi, nên không thể sản sinh ra vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa, mà chỉ được tối đa là lãnh hải 12 hải lý mà thôi…

Hệ quả của các kết luận trên đối với các đòi hỏi của Trung Quốc tại vùng Biển Đông rất rõ : Trung Quốc không có quyền gì tại các vùng đặc quyền kinh tế của các nước ven biển, trong lúc các hòn đảo nhân tạo mà Bắc Kinh đã bồi đắp như Xu Bi (Subi Reef), Ga Ven (Gaven Reef) , Vành Khăn (Mischief Reef)  vốn dĩ đều là đá ngầm, nên không thể có lãnh hải 12 hải lý. Giáo sư Long xác định :

Trước hết, giải thích của PCA khẳng định lại quyền về « vùng đặc quyền kinh tế » (Exclusive Economic Zones, EEZs) của các nước ven biển và quyền sử dụng và khai thác tài nguyên trong các khu vực đó. PCA khẳng định là Trung Quốc không có quyền đòi hỏi gì về các tài nguyên trong khu vực biển của cái gọi là « đường 9 đoạn » mà Trung Quốc đòi hỏi.

Phán quyết của PCA nói rõ là việc Trung Quốc chiếm đóng các thực thể chìm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, xây cất trên đó, và cấm ngư dân của Philippines đánh cá gần các khu vực đó, là xâm phạm chủ quyền của Philippines và vi phạm các điều khoản của Luật Biển.

Phán quyết của PCA chỉ đề cập đến những thực thể tranh chấp giữa Trung Quốc và Philippines, nhưng các giải thích của PCA có giá trị đối với toàn bộ Biển Đông, và dĩ nhiên cũng liên quan đến các tranh chấp giữa các nước ASEAN với nhau, trong đó quan trọng nhất là tranh chấpTrường Sa giữa Philippines và Việt Nam.

Tạm gác bất đồng chủ quyền, thúc đẩy tương đồng về nghề cá

Một cách cụ thể, rất nhiều thực thể do Việt Nam kiểm soát, nhưng lại nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines như Đá Núi Thị (Petly Reef), Đảo Sơn Ca (Sand Cay), Đảo Nam Yết (Namyit Island) Đá Lớn (Discovery Great Reef), Đảo Sinh Tồn (Sin Cowe Island), Đảo Sinh Tồn Đông (Sin Cowe East Island), Đá Len Đao (Lansdowne Reef), Đá Cô Lin (Collins Reef), Đảo Phan Vinh (Pearson Reef), Đá Tiên Nữ (Tennent Reef), Đá Tốc Tan (Alison Reef) và Đá Núi Le (Cornwallis South Reef).

Đối với giáo sư Ngô Vĩnh Long, đây là những vấn đề mà Việt Nam và Philippines sẽ phải giải quyết trên tinh thần tôn trọng phán quyết của Tòa Thường Trực La Haye, nhất là trong bối cảnh Manila và Hà Nội phải đoàn kết để kháng lại các yêu sách của Trung Quốc.

 Đàm phán là chuyện phải làm, nhưng cần phải có thời gian. Trước mắt, giáo sư Long cho là cần phải tranh thủ động lực phát sinh từ chuyến thăm Việt Nam của tổng thống Duterte, cụ thể là vận dụng phán quyết PCA trên lãnh vực bảo vệ ngư dân :

Về những thực thể nổi và chìm có tranh chấp giữa Philippines và Việt Nam, trong vùng chồng lấn hay trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, thì tôi nghĩ hai nước có thể cùng nhau điều tra và đàm phán để đi đến việc giải quyết ổn thoả và củng cố quan hệ giữa hai nước.

Nhưng việc quan trọng hiện nay là thượng tôn Luật Biển và phán quyết của PCA để bảo vệ lợi ích chung.

Một ví dụ là Philippines và Việt Nam nên đẩy mạnh việc « bảo vệ các quyền và lợi ích của ngư dân »   như đã xác định trong tuyên bố chung.
Theo đó, ngư dân của Philippines và Việt Nam có quyền đánh cá trong các ngư trường truyền thống của mình, kể cả trong các khu vực lãnh hải của các thực thể nổi mà bất kể ai đang tạm chiếm ở Trường Sa và Hoàng Sa, vì phán quyết của PCA là giải thích việc áp dụng Luật Biển quốc tế của Liên Hiệp Quốc.

Cho nên nếu bị Trung Quốc ngăn cản như đã làm với nhiều hình thức khác nhau, hai nước nên cùng nhau lên tiếng phản đối cũng như vận động dư luận quốc tế trước các hành động phi pháp của bất cứ ai.
Một ví dụ điển hình được nêu trong phán quyết PCA là trường hợp bãi Scarborough :

Trong phần nói về bãi cạn Scarborough, Tòa PCA cho phép đánh cá ở khu chủ quyền biển 12 dặm vòng quanh đá ở Scarborough, vì đó là nơi đã được coi là nơi đánh cá truyền thống của Philippines, Việt Nam và Trung Quốc.

Thế nhưng chỉ được phép dùng phương tiện truyền thống (artisanal) chứ không phải phương tiện kỹ nghệ (industrial).

Phương tiện truyền thống còn tùy từng nơi, và thuyền bè nhỏ có thể lắp máy, hay trang bị các dụng cụ như máy truyền thanh, máy định vị, nhưng không phải là đánh cá theo cách kỹ nghệ và thương mại với tàu bè lớn như Trung Quốc đã và đang làm.
Về việc này, Philippines và Việt Nam có thể tiếp tục đem Trung Quốc ra toà kiện để xin giải thích nếu Trung Quốc cứ vơ vét xung quanh các đảo.

Câu hỏi mà giới quan sát đặt ra tuy nhiên vẫn là liệu Việt Nam có mạnh dạn kiện Trung Quốc hay không.

• < Trang trước
• Trang sau >