Cải thiện đời sống cho dân nghèo Venezuela, niềm tự hào của Chavez

Dân chúng Venezuela rất ngưỡng mộ tổng thống Hugo Chavez
REUTERS

Đang đương đầu với căn bệnh ung thư, ít có khả năng tổng thống Hugo Chavez tuyên thệ đúng ngày 10/01/2013 cho một nhiệm kỳ thứ ba. Venezuela và cả châu Mỹ La Tinh chuẩn bị cho thời kỳ hậu Chavez với nhiều lo âu.

Trong hai nhiệm kỳ đầu, tổng thống Chavez đã làm được những gì cho người dân và cho châu Mỹ La Tinh khu vực ?

Kinh tế Cuba sẽ đi về đâu khi không còn trông cậy được vào dầu hỏa của Venezuela ?

Tham vọng xây dựng một vùng Nam Mỹ vững mạnh để làm đối trọng với sự thống trị của Hoa Kỳ ở Bắc Mỹ liệu sẽ có tan thành mây khói khi không còn Chavez ?

Ba người cùng nhòm ngó một gia tài

Tháng 10/2012, ông Hugo Chavez tái đắc cử tổng thống thêm một nhiệm kỳ thứ ba.

Đầu tháng 12 ông đã phải trở lại Cuba đề điều trị. Đây là đợt giải phẫu thứ tư trong chưa đầy hai năm. Trước khi lên đường đi chữa bệnh, phát biểu trên đài truyền hình tổng thống Venezuela chính thức ủy thác trách nhiệm lãnh đạo đất nước cho phó tổng thống kiêm ngoại trưởng Nicolas Maduro.

Nhưng trên con đường chinh phục quyền lực, ngoại trưởng Maduro còn phải thận trọng trước một đối thủ nặng ký khác là đương kim chủ tịch Quốc hội Diosdado Cabello, một người xuất thân từ hàng ngũ quân đội. Nguyên là bộ trưởng Nội vụ Cabello được coi là người đã làm nên hào quang của Chavez .

Ở cuối nhiệm kỳ thứ hai, ông Hugo Chavez đã đặc biệt lưu ý đến giới tướng lãnh, đưa một số nhân vật theo chốt vào nội các. Ba trong số các bộ trưởng của ông Chavez và 11 trên tổng số 22 thống đốc được bầu lên hôm 16/12/2012 từng hoạt động trong quân đội.

Nói một cách dễ hiểu hơn, hai ông Maduro và Cabello như hai cánh tay mặt và tay trái của Chavez.

Câu hỏi đặt ra là liệu hai gương mặt hàng đầu đó của chính trường Caracas sẽ hợp tác với nhau như thế nào để tiếp tục công trình của Chavez, và ai sẽ là người được các doanh nhân Venezuela tín nhiệm hơn cả ?

Về phía đối lập, lãnh đạo Liên Minh Thống Nhất Dân Chủ, Henrique Capriles, từng đối đầu với ông Chavez trong cuộc tuyển cử tháng 10/2012 cũng đã dọn đường để lên cầm quyền trong trường hợp Venezuela phải bầu cử lại.

Di sản Chavez

Nhìn lại hai nhiệm kỳ tổng thống vừa qua, ông Hugo Chavez đã để lại những gì ?

Theo các nhà quan sát, ông đã có công đổi mới bộ mặt chính trị, kinh tế và xã hội của Venezuela. Nếu như những người tiền nhiệm của Chavez chỉ có sức thuyết phục đối với khoảng 20 % dân số trong lúc phần còn lại chỉ tập trung vào những vấn đề sống còn, thì kết quả ba cuộc bầu cử tổng thống Venezuela gần đây cho thấy là đã có tới 80 % cử tri đi bỏ phiếu.

Giáo sư Olivier Compagnon, chuyên gia về châu Mỹ La Tinh, giảng dậy tại Viện nghiên cứu Khoa học xã hội Paris nhắc lại hoàn cảnh cho phép ông Hugo Chavez lên cầm quyền năm 1998 : « Về phương diện chính trị mà nói, Hugo Chavez là một ‘con ngựa về ngược’. Ông nổi lên trên chính trường Venezuela sau cuộc bầu cử năm 1998 trong bối cảnh toàn cảnh chính trị Venezuela rệu rã : khủng hoảng kinh tế kéo dài từ đầu những năm 1990, những vụ tai tiếng tham nhũng, khiến người dân chán ngán.

Không mấy ai tin tưởng vào các nhà lãnh đạo vào Nhà nước và cũng chẳng ai muốn tham gia vào các hoạt động chính trị.

Hai đảng phái chính trị lớn nhất ở Venezuela đã hoàn toàn đánh mất lòng tin. Thắng lợi vẻ vang của Chavez năm 1998 được xây dựng trên ý tưởng đổi mới chính trị, xã hội và kinh tế cho Venezuela. Qua đó Caracas tìm lại một chỗ đứng cho Venezuela trên sân khấu quốc tế ».

Thế nhưng hào quang có được ngày hôm nay của ông Chavez là nhờ vào những tiến bộ không thể chối cãi trên phương diện xã hội.

Dầu hỏa của Venezuela là chìa khóa cho phép quốc gia với 28 triệu dân này xóa đói giảm nghèo cho một phần dân số. Chính sách đó của tổng thống Hugo Chavez được thuận lợi khi biết rằng giá dầu hỏa trên thế giới đang từ 13 đô la/thùng năm 1999 nhảy vọt lên đến 100 đô la ngày nay.

Sau hai nhiệm kỳ tổng thống Chavez, tỷ lệ mù chữ của Venezuela giảm từ 9,1 % (năm 1999) xuống còn 4,9 % (năm 2011) ; 83 % thanh niên được ghi danh ở đại học ; tỷ lệ tử vong nơi trẻ em đang từ 19 % giảm xuống còn chưa đầy 14 % ; tuổi thọ trung bình được tăng thêm 2 năm.

Khi lên ông Chavez chính thức ngồi vào chiếc ghế tổng thống đầu năm 1999, gần một nửa dân số Venezuela sống dưới ngưỡng nghèo khó. Tỷ lệ đó hôm nay chỉ còn chưa đầy 30 %. Hugo Chavez cũng là người đã đem lại cho đất nước một hệ thống an sinh xã hội. Nếu như các dịch vụ y tế và giáo dục tại Venezuela được trở nên miễn phí, điều đó cũng là nhờ công lao của « người hùng Chavez »

Trả lời trên đài RFI Pháp ngữ, Julien Rebotier, chuyên gia về Venezuela thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp cho biết : « Tất cả mọi người đều đồng ý trên một điểm : đó là khi nhìn vào các chỉ số kinh tế hay về phương diện xã hội, chúng ta nhận thấy rằng tình trạng của người dân Venezuela đã được cải thiện đáng kể trong những năm ông Hugo Chavez cầm quyền. Điều đó thể hiện qua chỉ số y tế và giáo dục hay qua tỷ lệ mù chữ …

Năm 1999 tỷ lệ người sống dưới ngưỡng nghèo khó của Venezuela là 50 % ; nay chỉ còn là 27-28 %. Đó là thành quả quan trọng nhất của Hugo Chavez và đấy chính là điều đọng lại trong lòng người dân Venezuela ».

Stéphane Witkowski cố vấn về ngoại thương của Pháp nhấn mạnh : Bất đồng xã hội tại Venezuela vẫn là một thực tế, nhưng tại khu vực Nam Mỹ, thì Venezuela được coi là một trong những quốc gia khác biệt giàu nghèo tương đối thấp, chỉ sau có Cuba và Uruguay.

Giáo sư Olivier Compagnon đặt lại những thành tựu của chính quyền Chavez trong bối cảnh chung của khu vực : cùng thời kỳ đời sống của người dân tại nhiều nước trên châu Mỹ La Tinh cũng đã được cải thiện, Venezuela không phải là một ngoại lệ. Olivier Compagnon : « Tỷ lệ tăng trưởng kinh tế của Venezuela vẫn còn rất cao cho dù đã bị chựng lại trong hai năm gần đây. Không ai có thể phủ nhận những tiến bộ vượt bực của Venezuela trong việc xóa đói giảm nghèo, nhưng tôi muốn được lưu ý rằng trong thập niên vừa qua, toàn thể các nước ở châu Mỹ La Tinh đều đã đạt được mục tiêu đó. Venezuela không phải là một ngoại lệ.

Cũng phải nói là tỷ lệ người nghèo ở Venezuela tuy nhiên đã giảm nhanh hơn so với ở Chilê chẳng hạn. Thế nhưng mặt khác thì cũng như nhiều quốc gia khác trong vùng, cách biệt giàu nghèo trên quên hương ông Chavez hãy còn rất lớn. Venezuela là quốc gia có hố sâu ngănh cách giàu nghèo ít rõ rệt nhất trên toàn châu Mỹ La Tinh ».

Khó có thể phủ nhận những tiến bố về mặt xã hội của Venezuela trong 14 năm qua, nhưng bản tổng kết về 14 năm cầm quyền của ông Hugo Chavez không được hoàn hảo cả về mặt kinh tế lẫn xã hội.

Vụ nổ nhà máy lọc dầu Amuay : đầu tư yếu kém vào công nghệ khai thác dầu hỏa
REUTERS/Marife Cuauro

Thất bại kinh tế

170 000 doanh nghiệp tư nhân đóng cửa kể từ khi ông Chavez lên cầm quyền ; 1600 đơn vị sản xuất khác bị quốc hữu hóa.

Gần 3 triệu hecta đất bị trưng thu và 30 triệu ha ruộng đồng không người khai thác. Chính quyền Chavez đã dùng tiền của tập đoàn dầu khí quốc gia PDVSA để thực hiện chính sách xã hội.

Đành rằng dưới sự lãnh đạo của ông, GDP của Venezuela đã tăng 17 % trong năm 2004 và 9 % năm 2005. Nhưng thành tích sáng chói đó có được là nhờ giá dầu hỏa tăng cao. Cũng phải nói là ngành công nghiệp dâu hỏa bảo đảm đến 50 % GDP của Venezuela, đem lại 50 % thuế cho nhà nước và chiếm đến 80 % kim ngạch xuất khẩu.

Nhưng nếu vàng đen là chìa khóa tăng trưởng của Venezuela thì đây cũng là một nhược điểm của nền kinh tế nước này. Bởi lẽ trong hai nhiệm kỳ vừa qua, Hugo Chavez đã không giảm bớt được mức độ lệ thuộc của kinh tế nước nhà vào ngành khai thác dầu hỏa.

Venezuela phải nhập khẩu đến 2/3 lương thực, thực phẩm và hàng tiêu dùng. Lạm phát trong 14 năm qua tại Venezuela thường xuyên mấp mé ngưỡng 30 %. Bên cạnh đó chính sách quốc hữu hóa của Caracas hay các biện pháp trợ giá của nhà nước đã nhiều lần là mục tiêu tấn công.

Tỷ lệ phạm pháp kỷ lục

Trên địa hạt xã hội chính sách của ông Chavez không thu phục được toàn bộ dân chúng. Tham nhũng, và các vụ trưng thu đât đai để xây nhà cho người nghèo hay cấp đất cho nông dân bần cố, bắt đầu làm nản lòng không ít người dân Venezuela.

Với năm tháng, quyền tự do cơ bản của Venezuela đã bị thu hẹp. Một số cơ quan truyền thanh, truyền hình tư nhân bị đóng cửa cho dù là các tờ báo hay các tiếng nói đối lập vẫn được hoạt động. Nhưng theo Julien Rebotier, chuyên gia về Venezuela thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp, thất bại rõ rệt nhất của tổng thống Hugo Chavez là tình trạng mất an ninh tại Venezuela :

« Bên cạnh những tiến bộ về phương diện xã hội, Venezuela hôm nay vẫn phải đối diện với nhiều vấn đề tiêu tực. Đành rằng chính quyền Caracas đã thực hiện cả một chương trình cấp nhà ở cho dân, nhưng đó mới chỉ là một giọt nước trên cả một cánh đồng khô cằn.

Venezuela hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ phạm pháp cao nhất thế giới và bị coi là nơi mất an ninh nhất. Những năm gần đây, đặc biệt là ở các thành phố lớn, tỷ lệ tội phạm tăng nhanh do các đường dây ma túy hoành hành. Ngoài ra còn có hiện tượng những người nghèo thanh toán lẫn nhau cũng rất đáng kể».

Về phần mình ông Stéphane Witkowski cố vấn về ngoại thương của Pháp đưa ra những con số để minh họa cho tình trạng bất an ninh ở Venezuela ngày nay : « Về phương diện an ninh, có thể nói chính quyền Chavez đã hoàn toàn thất bại. Xã hội Venezuela ngày nay trở nên bạo tàn hơn, các hành vi bạo hành ngày càng nhiều : tỷ lệ cố sát của Venezuela là 50/100000. Để so sánh tại Brazil là 23/100 000 và tại Pháp là 1/100 000. Đây thực sự là một tai họa đối với Venezuela ».

Công bằng mà nói ông Hugo Chavez tái đắc cử tổng thống thêm một nhiệm kỳ thứ ba vào lúc toàn cảnh kinh tế thế giới không được thuận lợi như 14 năm về trước. Giáo sư Olivier Compagnon Viện Nghiên cứu Khoa học Xã hội giải thích :

« 2012, thị trường dầu hỏa quốc tế không còn thuận lợi như ở vào thời điểm 2005-2006. Hơn nữa, những năm gần đây, hoàn cảnh kinh tế của bản thân Venezuela cũng trở nên khó khăn hơn và ông Chavez không thể trông chờ vào dầu hỏa được để phân phát phúc lợi kinh tế và xã hội cho người dân như trong 6 năm đầu khi vừa lên cầm quyền ».

Tình trạng kinh tế của Venezuela thực sự xấu đi thêm kể từ năm 2008.

Đầu tư vào ngành công nghiệp dầu hỏa trở nên khan hiếm hơn, Caracas không thể bảo đảm cung cấp 100 000 căn hộ hàng năm cho người dân như đã hứa. Hiện tại Venezuela vẫn thiếu hơn 2 triệu mái nhà cho người nghèo.

Hoàn cảnh kinh tế càng khó khăn, dư luận càng thắc mắc về câu hỏi : hàng tỷ đô la tích lũy được từ nhiều năm nay nhờ khai thác dầu hỏa biến đi đâu ? Hàng năm tập đoàn dầu khí quốc gia PDVSA thu về đến 100 tỷ đô la Mỹ !

Là nguồn xuất khẩu dầu hỏa số 1 của châu Mỹ La Tinh, nhưng Venezuela vẫn chưa tìm được một chỗ đứng xứng đáng trong số 10 nhà cung cấp vàng đen của thế giới.

Tại Nam Mỹ, Venezuela chỉ là cường quốc kinh tế số 4 đứng sau Brazil, Achentina và Mêhicô nhưng ảnh hưởng của Caracas trong những năm cầm quyền dưới chế độ Chavez lại rất lớn. Tổng thống cánh tả này đã liên kết với Cuba và thuyết phục nhiều quốc gia khác trong vùng để làm đối trọng với siêu cường kinh tế số 1 thế giới là Hoa Kỳ.

Về điểm này, giám đốc điều hành trung tâm Châu Mỹ La Tinh thuộc Viện Nghiên cứu Khoa học Xã hội ở Paris, Alain Musset giải thích :

« Năm 2004 nảy sinh kế hoạch xây dựng một vùng nam Mỹ vững mạnh để làm đối trọng với chính sách tự do và toàn cầu hóa do Hoa Kỳ chủ xướng.

Nhiều quốc gia trong khu vực đã xích lại gần với trục La Habana-Caracas. Vì quyền lợi nhiều nước đã liên kết với chủ trương hội nhập khu vực của Chavez. Ông Chavez dựa vào sức mạnh kinh tế có được nhờ dầu hỏa để thực hiện mục tiêu xây dựng một vùng Nam Mỹ hùng mạnh. Bên cạnh đó chính quyền Caracas cũng đã biến Liên Minh các Quốc gia gia Nam Mỹ thành công cụ để làm đối trọng với khu vực tự do mậu dịch Bắc Mỹ, một tổ chức mà trong đó Hoa Kỳ đóng vai trò hàng đầu.

Nói cách khác Hugo Chavez đã đóng một vai trò hết sức quan trọng tại toàn khu vực Nam Mỹ. Nếu như ông mất đi thì những quốc gia lệ thuộc vào tài nguyên của Venezuela sẽ mất đi điểm tựa quý giá cả về mặt chính trị, lẫn kinh tế. Cuba sẽ bị ảnh hưởng nhiều hơn cả ».

Vào lúc tiến trình cải tổ kinh tế của Cuba đang dậm chân tại chỗ, dầu hỏa Venezuela cung cấp cho La Habana với giá hữu nghị lại càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Đó cũng là lý do vì sao Cuba đang nỗ lực điều trị cho lãnh đạo Venezuela, Hugo Chavez !

• < Trang trước
• Trang sau >