Dầu cọ ''tôn trọng môi trường'' : Cứu tinh của loài vượn ?

Nhà tập tính học động vật Birutė Galdikas, người Canada gốc Litva, một trong những người đi đầu trong việc bảo vệ các loài linh trưởng.Ảnh chụp màn hình : blogs.ntu.edu.sg

Dầu cọ ngày càng được sử dụng phổ biến trên thế giới, như thực phẩm và gần đây là thành phần của xăng « sinh học ».

Tuy nhiên, mặt trái của tấm huân chương là sự tăng trưởng của ngành trồng cọ, gắn liền với việc rừng hoang bị biến thành đồn điền, đe dọa sự sống còn của nhiều loài sinh vật, trước hết là các loài linh trưởng.

Một nhà khoa học Pháp đề xuất giải pháp dung hòa, vừa phát triển ngành sản xuất dầu cọ, vừa bảo tồn giống đười ươi có nguy cơ tuyệt chủng tại Indonesia, Malaysia, và cả châu Phi.
Giải pháp đó là đưa vấn đề bảo vệ thiên nhiên hoang dã trong các đồn điền vào chứng chỉ sản xuất dầu cọ « có trách nhiệm », tôn trọng môi trường.

Tạp chí Thế Giới Đó Đây xin giới thiệu.

Nhà linh trưởng học Marc Ancrenaz, đồng sáng lập và giám đốc khoa học của tổ chức phi chính phủ Pháp HUTAN, một hiệp hội được lập ra để thực hiện Dự án bảo tồn đười ươi thuộc bang Sabah (đảo Borneo), Malaysia.

 Đối tượng nghiên cứu của ông là sự thích nghi của giống đười ươi trong bối cảnh môi trường tự nhiên bị suy thoái.
Marc Ancrenaz làm việc tại Borneo từ 20 năm nay. Trong cuộc trả lời phỏng vấn RFI, nhân dịp ông ghé qua Paris, nhà linh trưởng học Marc Ancrenaz nhận xét :

« Các nghiên cứu của chúng tôi ở Sabah chứng minh là một số cá thể đười ươi bắt đầu đến với các đồn điền trồng cọ, cách đây vài năm.
Chúng rời rừng để đến khu trồng cọ. Đôi khi đười ươi làm tổ trên các cây cọ. Chúng ăn quả, di chuyển trên mặt đất, để đi từ rừng này, qua rừng khác.
 Tóm lại, chúng tôi chứng kiến một sự thay đổi rõ ràng. Đười ươi là loài vật thông minh, dễ thích nghi. Chúng đã bắt đầu sử dụng một môi trường mới, môi trường nông nghiệp ».

    Đọc thêm :Indonesia : Bảo vệ rừng hay công nghiệp dầu cọ?

Nhà linh trưởng học Marc Ancrenaz nhấn mạnh là đười ươi có thể tiếp tục tồn tại với điều kiện không bị săn bắt và có những khu rừng được giành riêng cho chúng :
« Các vùng như vậy thực sự là rất quan trọng đối với sự đa dạng sinh học, chúng ta cần bảo tồn chúng, không được đụng đến chúng.

Tiếp theo đó, chính là xung quanh những vùng được bảo vệ như vậy, cần thực hiện các biện pháp tôn trọng môi trường, cụ thể là tôn trọng các vành đai rừng dọc theo các dòng sông, hay tạo ra các khoảng rừng nhỏ ngay ở bên trong các khu trồng cọ.

Mục đích là tạo ra một sự đa dạng cảnh quan. Điều đó cho phép nhiều giống loài sinh vật hoang dã có thể tiếp tục tồn tại, ở ngay bên trong các đồn điền ».

Rừng già
Ảnh chụp màn hình : nationalgeographic.fr

Theo nhà linh trưởng, sẽ là ảo tưởng khi tin rằng có thể ngăn cản diện tích trồng cọ mở rộng tại đảo Borneo (lãnh thổ của ba quốc gia, Malaysia, Indonesia và Brunei) trong những năm sắp tới, bởi nhu cầu tiêu thụ vẫn gia tăng.

Vấn đề là cần phải đưa tiêu chuẩn « bảo vệ không gian tự nhiên và việc quản lý đời sống hoang dã bên trong các đồn điền » vào tiến trình sản xuất « dầu cọ có trách nhiệm và bền vững » (RSPO).
Theo nhà linh trưởng, cần quy hoạch ít nhất 10% không gian hoang dã, để loài đười ươi có thể tiếp tục tồn tại.

Đây là việc khẩn cấp, vì riêng tại Indonesia, khoảng 60% diện tích trồng cọ được chính phủ cấp phép hiện chưa được khai thác, và đây là nơi cư trú của khoảng 10.000 cá thể đười ươi.

Liên Âu hướng tới chỉ tiêu thụ dầu cọ « có trách nhiệm »

Tiến trình sản xuất dầu cọ « có trách nhiệm và bền vững » (RSPO) là sáng kiến của hiệp hội Pháp bảo vệ thiên nhiên hoang dã thế giới (WWF-France), đưa ra từ năm 2001.

Bên cạnh việc bảo vệ đa dạng sinh học, bảo vệ thú hoang, cấm phá hủy rừng tự nhiên, để được công nhận đáp ứng tiêu chuẩn RSPO, các nhà sản xuất phải bảo vệ đất, nước, giảm ô nhiễm các-bon, cũng như bảo đảm quyền lợi của người làm công và các cộng đồng sống tại khu vực đồn điền.

Đóng góp cho sự ra đời của RSPO là nhiều đối tác trong chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu, bao gồm từ nhà sản xuất, nhà chế biến, nhà phân phối, nhà đầu tư (ước tính chiếm hơn một nửa thị trường dầu cọ toàn cầu).

Dầu cọ có chứng nhận RSPO được đưa ra thị trường lần đầu tiên vào năm 2008.
Năm 2014, khoảng 18% dầu cọ trên thị trường thế giới có chứng nhận này.
 

Điều đó có nghĩa là rừng tự nhiên và sinh vật hoang dã, cụ thể là các loài linh trưởng tiếp tục bị đe dọa nghiêm trọng.

Indonesia : Đồn điền trồng cọ tiêu diệt rừng già
Ảnh chụp màn hình : nationalgeographic.fr

Một nỗ lực đáng chú ý mới đây. Liên Hiệp Châu Âu - thị trường nhập khẩu dầu cọ thứ hai thế giới - thừa nhận các hiểm họa rất lớn của ngành công nghiệp dầu cọ, trách nhiệm hàng đầu của châu Âu trong việc để cho môi trường thiên nhiên bị hủy hoại, nhiều giống loài sinh vật bên bờ diệt vong (1), chưa kể khoảng 70 triệu người bị ảnh hưởng nặng nề, do nạn đốt rừng trồng cây công nghiệp tại Indonesia và Malaysia.

Nghị Viện Châu Âu ra nghị quyết ngày 04/04/2017, yêu cầu xem xét khuyến nghị chỉ nhập khẩu dầu cọ, được sản xuất một cách có trách nhiệm, tôn trọng môi trường, kể từ năm 2020 (2).
 Tuy nhiên, tìm ra được một đồng thuận giữa nơi sản xuất và nơi tiêu thụ không phải là điều đơn giản (3).

Núi băng gấp 55 lần Paris rời Nam Cực

Cũng trong lĩnh vực môi trường, có một thông tin gây chấn động. Một khối băng khổng lồ, dài 200 km, cao 350 mét, diện tích khoảng 6.000 km², đã tách khỏi lục địa Nam Cực hôm thứ Tư, 12/07.
Việc núi băng này bị nứt vốn được các nhà khoa học theo dõi chặt từ nhiều tháng nay.
 Tuy nhiên, ít có ai hình dung được thời điểm núi băng khổng lồ bị cắt lìa lại xảy ra nhanh đến như vậy.

Ông Xavier Bougeard, chuyên gia môi trường, phụ trách mảng sư phạm của Quỹ nghiên cứu đại dương Fondation Tara Expéditions, cho biết :
« Nơi diễn ra chuyện này là ‘‘bán đảo Nam Cực’’. Đó là một dẻo rất nhỏ của Nam Cực, mà đỉnh của nó hướng về phía lục địa Nam Mỹ. Đây là nơi tiếp xúc với vùng nước biển có nhiệt độ cao nhất.

Bề ngang của bán đảo rất nhỏ. Khu vực này thuộc về cái mà người ta gọi là ‘‘vành đai băng’’ bao quanh Nam Cực.
 Vành đai này có tác dụng bao bọc phần lục địa bên trong, để tránh cho lục địa bị sụp đổ.

(Tại khu vực này) Có ba vành đai khác nhau, được gọi là các vành đai Larsen, vành đai A, B và C. Vành đai mà chúng ta nói hiện nay là vành đai C. Hai vành đai A và B đã biến mất. Ở đây cần phải nhấn mạnh là chúng ta đang chứng kiến hậu quả của việc Trái đất bị hâm nóng.
Chính vì vậy điều rất cần thiết là các nhà chính trị phải nỗ lực trong lĩnh vực này ».

Nam Cực tan băng : mối họa lơ lửng
Ảnh chụp màn hình : BFM TV

Trước mắt lo ngại dường như tập trung vào việc khối băng khoảng 1.000 tỷ tấn này đe dọa an toàn trên biển.

Tuy nhiên, theo các nhà khoa học cũng còn phải nhiều năm nữa khối băng này mới rời hẳn châu lục.

 Vấn đề mà các nhà khoa học đặc biệt chú ý qua sự việc này là việc Trái đất bị hâm nóng có thể làm Nam Cực tan băng nhanh hơn rất nhiều so với những dự đoán hiện nay.

  Đọc thêm : Nước biển dâng cao : Băng đảo Groenland chịu trách nhiệm tới 25%

Theo một số tính toán mới, ảnh hưởng của việc Nam Cực tan băng nhanh có thể khiến mực nước biển dâng tới khoảng 2 mét vào cuối thế kỷ XXI, tức « cao gấp đôi » so với dự kiến [nếu toàn bộ Nam Cực tan, mực nước biển sẽ dâng thêm khoảng 15 mét].

Điều đó có nghĩa là không chỉ 10% dân số ven bờ biển bị ảnh hưởng, như kịch bản hiện nay.
Hàng loạt thành phố lớn ven bờ sẽ nằm sâu dưới mực nước biển.

Nghiên cứu của nhóm các nhà khoa học thuộc hai đại học Massachusetts (Anh) và Pennsylvania State (Mỹ), công bố hồi năm ngoái, nếu được khẳng định, sẽ là một « tectonic shift » (tạm dịch là : gây đảo lộn) trong khoa học về môi trường.

Trong khi chờ đợi giả thuyết được kiểm chứng, giữa tháng 6/2017 vừa qua, một nhóm các nhà nghiên cứu thuộc đại học Ohio (Mỹ) lại cung cấp thêm các bằng chứng mới cho thấy việc Trái đất nóng nhanh, cùng với hiện tượng El Nino tăng mạnh, khiến băng tan trên cả một khu vực rộng gần 800.000 km² tại phía nam Nam Cực, tương đương bang Texas, Hoa Kỳ, hay hơn hai lần diện tích Việt Nam.

Băng sơn bị sói mòn từ phía dưới do tiếp xúc với nước đại dương nóng lên, băng trên bề mặt tan chảy do mưa mang nước ấm, do El Nino (2), khiến xứ sở vốn được coi là băng giá vĩnh cửu, đang trở nên rất dễ tổn thương.

Chống nạn nô lệ hiện đại nhờ « ảnh vệ tinh »

Trong thế giới hiện đại của chúng ta ngày nay, vẫn còn hàng chục triệu người phải sống trong cảnh nô lệ. Ít nhất 21 triệu người, theo báo cáo mới đây của Tổ Chức Lao Động Quốc Tế (OIT).
Nô lệ hiện đại, hay « lao động bị cưỡng bức », mang lại các sản phẩm ước tính đến 150 tỉ đô la/năm.
Vẫn theo OIT, tình trạng này có xu hướng gia tăng.

Để chống lại nạn nô lệ hiện đại trước tiên phải xác định được địa điểm.
Tháng 5/2017, đại học Nottingham, Anh Quốc, đưa ra sáng kiến kêu gọi dân mạng trợ giúp, với chiến dịch « Chống nạn nô lệ hiện đại từ không gian».
Cụ thể là dựa vào các hình ảnh vệ tinh có độ chính xác cao.

    Đọc thêm : Nô lệ hiện đại : Hơn 45 triệu nạn nhân

Theo nhà nghiên cứu Jessica Wardlaw, Viện địa lý không gian Nottingham, đối tượng trước hết của cuộc truy tìm là các lò gạch sử dụng lao động cưỡng bức. Sản xuất gạch là một hoạt động phổ biến tại khu vực Nam Á, do đô thị hóa tăng mạnh.

Theo các nhà nghiên cứu, trong số khoảng 5 triệu nhân công, có đến 68% bị cưỡng bức lao động.
Hơn nữa, trong số các lao động nô lệ có đến 19% là người vị thành niên.

Nhờ nỗ lực của những người dùng net, các tổ chức phi chính sẽ có được các hình ảnh vệ tinh chính xác, để làm cơ sở truy tìm các địa điểm cưỡng bức lao động trên thực địa.
Đại học Nottingham hy vọng, với sự hỗ trợ của công chúng, sẽ tiêu diệt được hoàn toàn nạn nô lệ hiện đại trước năm 2030.

Các đại gia Internet hợp sức chống khủng bố

Cũng trong lĩnh vực Internet, các nhà khổng lồ Internet, gồm Facebook, Mircrosoft, Twitter và dịch vụ Youtube của Google, vừa quyết định thành lập một diễn đàn toàn cầu chống khủng bố trên mạng.

Ra đời vào cuối tháng 6/2017, diễn đàn do liên minh bốn đại gia Internet thành lập có mục tiêu chia sẻ các công cụ mới nhất cũng như các phương thức hợp tác hiệu quả nhất, nhằm phát hiện các nội dung tuyên truyền cho khủng bố trên mạng, cải thiện các phương pháp nhằm xóa bỏ các nội dung bị coi là có vấn đề, đồng thời với việc thúc đẩy các phản tuyên truyền chống khủng bố.

Theo báo giới, sáng kiến của bốn đại gia Internet được đưa ra, sau khi Hoa Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu liên tiếp từ nhiều tháng nay kêu gọi các mạng xã hội gia tăng cuộc chiến chống tuyên truyền thánh chiến.

Trước đó, hồi tháng 12/2016, cũng bốn đại gia này đã tuyên bố lập một cơ sở dữ liệu chung, nhằm lưu trữ thông tin liên quan đến tuyên truyền khủng bố trên mạng.

Tuy nhiên, theo một số nhà quan sát, nỗ lực quan trọng nói trên bị đánh giá là không đủ.
Nhiều nước, đặc biệt là Pháp và Anh, các quốc gia nạn nhân hàng đầu của khủng bố, kêu gọi nỗ lực hơn.

Theo phóng viên RFI Dominique Desaunay, điểm đáng chú ý trong các biện pháp mới được đề xuất là các chương trình trí tuệ nhân tạo tự học, « machine learning », có khả năng tự động loại bỏ các thông điệp gây hận thù, hay lừa đảo của Daech (tức tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo).

----

(1) Xem thêm bài : Cuộc đại tuyệt chủng sinh giới lần thứ sáu, RFI, 18/03/2015.

(2) « Il a plu en Antarctique, et ce n’est pas bon signe / Mưa tại Nam Cực, đó không phải là dấu hiệu tốt », numerama.com, 16/06/2017.

(3) Việc đơn phương giới hạn nhập khẩu dầu cọ, vì lý do môi trường, chẳng hạn trong lĩnh vực xăng sinh học, có thể bị coi là một hành động chiến tranh thương mại.
Hôm 11/07, bộ trưởng Công Nghiệp Rừng của Malaysia tuyên bố sẽ trả đũa Pháp, bằng cách giới hạn nhập hàng Pháp, sau khi Paris cho biết ý định giới hạn dùng dầu cọ trong xăng sinh học.
Kuala Lumpur lo ngại quyết định của Pháp sẽ đẩy các nước khác đi theo hướng này.

• < Trang trước
• Trang sau >