Ông im lặng trước sự bất công đối với các chiến hữu, xa lánh họ, dù họ rất cần đến tiếng nói bảo vệ của ông khi hoạn nạn.
Cây cổ thụ cuối cùng của thế hệ Hồ Chí Minh đã đổ. Không phải vì một trận cuồng phong, bão tố, mà vì đã sống mòn mỏi quá lâu, sang năm thứ 102. Không bất ngờ. Cái bóng hoàng kim phủ rợp một thời của ông cũng đi theo xuống mồ.
Nhất tướng công thành vạn cốt khô
Tướng Võ Nguyên Giáp
Tướng Võ Nguyên Giáp gắn liền tên tuổi mình với chiến thắng Ðiên Biên Phủ, buộc người Pháp ra khỏi Ðông Dương, trở thành bài học quân sự của thế giới.
Những năm 50-75 của thế kỷ trước là thời của một danh tướng không thông qua trường lớp quân sự nào, từ một trí thức bình dân trở thành nhà quân sự. Trong những điều mà người ta cho rằng ông là biểu tượng, có cả biểu tượng “chiến thắng bằng mọi giá.”
Học giả, chính khách nước ngoài có những đánh giá tích cực về ông, nhưng cũng không thiếu những nhận định cho rằng ông đã “mua chiến thắng với giá khổng lồ.”
Chia buồn trước sự ra đi của Tướng Giáp, ngày 5 tháng 10, Ngoại Trưởng Pháp Laurent Fabius ca ngợi ông là “một người lính vĩ đại” trong công cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc.
Tờ New York Times mô tả ông là “một người rất lôi cuốn và hoạt bát, một nhà quân sự uyên bác và một người theo chủ nghĩa dân tộc quyết liệt. Ông có thể dùng sức hút của bản thân để lên tinh thần cho quân sĩ, làm bùng cháy trong họ sự sẵn sàng cống hiến cho đất nước. Những người hâm mộ ông đặt ông ngang hàng với MacArthur, Rommel và những chỉ huy quân sự vĩ đại khác của thế kỷ 20” (www.bbc.co.uk).
Edward Miller, phó giáo sư, khoa Lịch sử, Hoa Kỳ:
“Ðại Tướng Võ Nguyên Giáp từ lâu được ca ngợi ở Việt Nam và cả trên thế giới như thiên tài quân sự. Không thể phủ nhận các thành tích chiến trường của ông thật phi thường. Ông đóng vai trò chủ chốt khi Việt Minh giành quyền lực hồi Cách Mạng Tháng Tám 1945. Ðó là cuộc cách mạng cộng sản thành công thứ hai trong lịch sử, sau Cách MẠNg Nga 1917.”
“Bên cạnh đó, thắng lợi của ông Giáp ở trận Ðiện Biên Phủ năm 1954 là sự kiện bước ngoặt không chỉ trong lịch sử Việt Nam hiện đại mà cả trong lịch sử phi thực dân hóa của các nước miền nam (chỉ Châu Phi, Châu Á và Mỹ Latin)” (www.bbc.co.uk).
Trong khi đó, Jay Elwes trong bài “Võ Nguyên Giáp” trên Prospect Magazine, Anh quốc, viết:
“Giáp là một chiến lược gia quân sự tự học tài năng bao la và nhà một lãnh đạo, người đã giành chiến thắng và giải pháp chính trị vào năm 1954, tạo các tình huống dẫn đến cuộc chiến tranh với Hoa Kỳ 1965-1975. Như vậy, ông là trung tâm của cuộc xung đột mạnh nhất, gây nên tổn hại và tranh cãi của Chiến Tranh Lạnh.
Ông cũng là một nhà tư tưởng tàn bạo, người đã nướng một số lượng lính rất lớn trong việc áp dụng chiến thuật biển người hoang phí. Cuộc sống của Tướng Giáp được làm nên bởi cuộc cách mạng, chiến tranh và sự mất mát và đau khổ gần như không thể tưởng tượng. Nhưng ông cũng là người chiến thắng” (www.prospectmagazine.co.uk).
Tờ Wall Street Journal:
“Võ Nguyên Giáp là một bậc thầy về hậu cần, nhưng danh tiếng của ông thì còn bắt nguồn từ nhiều thứ khác. Những chiến công mà ông giành được là nhờ vào một chiến lược kiên trì mà ông và Hồ Chí Minh tin chắc là sẽ thành công - một quyết tâm sắt đá là chấp nhận tổn thất khổng lồ và sự tàn phá gần như toàn bộ đất nước để đánh bại mọi kẻ thù, bất kể chúng hùng mạnh đến đâu. ‘Các bạn giết 10 người của chúng tôi thì chúng tôi cũng giết một người của phía bạn’, ông nói, ‘nhưng cuối cùng, các bạn sẽ mệt mỏi với điều đó trước chúng tôi.’”
Cũng phó giáo sư, Khoa lịch sử, Hoa Kỳ, Edward Miller:
“Chúng ta nên nhớ rằng Tướng Giáp, giống như nhiều viên tướng vĩ đại trước ông, đã mua các chiến thắng với giá khổng lồ, và cũng suýt thất bại. Nghiên cứu gần đây cho thấy lực lượng Việt Minh chịu thương vong to lớn ở Ðiện Biên Phủ và suýt nữa bị đánh bại tại đó, giống như trong trận tấn công thất bại mà ông Giáp tiến hành ở đồng bằng Sông Hồng năm 1951” (www.bbc.co.uk).
Tiến Sĩ Francois Guillemot, sử gia Pháp:
“Võ Nguyên Giáp với nhiều người Việt Nam khác, những người chống cộng và lưu vong, xuất hiện như kẻ chủ mưu của một cuộc chiến nhắm vào các đảng phái quốc gia dân tộc cạnh tranh với Việt Minh trong giai đoạn 1945-1946.”
“Chiến lược quân sự của ông vốn tiêu tốn nhiều sinh mạng phụ nữ (cần nhấn mạnh điều này) và nam giới, ngày nay vẫn được thế hệ trẻ đặt dấu hỏi. Bởi vì Ðiện Biên Phủ, bất chấp chiến tích, là một cuộc xay thịt với cả hai bên và người Việt Nam đã trả một giá đắt cho trận chiến này...”
“Chiến lược của ông không phải là “chiến lược hòa bình” như ông đã nói với Dominique Bari, một nhà báo của tờ Nhân Ðạo (l'Humanité, tờ báo của Ðảng Cộng sản Pháp) vào năm 2004, mà chiến lược của ông là để giành chiến thắng trong dài hạn cùng với một cái giá về hy sinh nhân mạng cao không gì có thể so sánh được” (www.bbc.co.uk).
Tướng William C.Westmoreland cho rằng, ông Giáp thành công vì “ông ta sẵn sàng chịu tổn thất lớn để theo đuổi chiến thắng.” “Bất kỳ một tổng tư lệnh nào của Hoa Kỳ mà chịu tổn thất lớn như Tướng Giáp đều sẽ bị cách chức ngay tức khắc,” Westmoreland nói (www.bbc.co.uk).
Dù thế nào đi nữa, bất luận có nhờ trợ giúp của các cố vấn Trung Quốc, Nga, hay quyết định tập thể của lãnh đạo đảng cộng sản Việt Nam (ÐCSVN) hay không, là tổng tư lệnh tối cao, Võ Nguyên Giáp đã đạt kết quả cuối cùng trong cuộc chiến. Danh vọng của ông cao hơn cả núi xương máu của dân tộc. Cuộc chiến 1954-1975 mà thực chất là cuộc “đỏ hóa” miền Nam, kết thúc vào ngày 30 tháng 4, 1975 với cái chết của khoảng 3.5 triệu lính và dân thường, cùng với nửa triệu người khác đã bỏ mình trên biển từ hàng triệu người chạy trốn khỏi chế độ mà ông đã góp phần tạo dựng.
Một thời nhẫn nhục
Năm 1967, Lê Duẩn và Lê Ðức Thọ muốn dùng “hiểm họa xét lại” để hạ bệ Tướng Võ Nguyên Giáp.
Trong tiểu luận “Lê Duẩn, the American War, and the Creation of an Independent Vietnamese State” Judith Stowe nói rằng “do quá nguy hiểm nếu công kích cá nhân ông Giáp, nên ông Lê Duẩn nhắm đến đội ngũ ủng hộ Tướng Giáp, đặc biệt những người thân cận và trung thành nhất trong hàng ngũ cấp cao của đảng và chính phủ.”
Năm 1982, ông Giáp bị ra khỏi Bộ Chính Trị, năm 1983 được phân công làm chủ tịch Ủy Ban Quốc Gia Dân Số và Sinh Ðẻ Có Kế Hoạch và về hưu năm 1991.
Từ 1983, suốt 30 năm cuối cuộc đời, Tướng Giáp sống cam phận, nhẫn nhục, bị gạt ra ngoài mọi quyết định quan trọng nhất của ÐCSVN.
Thực ra ông hoàn toàn có thể khước từ chức vụ “coi đẻ” để giữ nhân cách. Nhưng không, ông vẫn muốn tồn tại, được yên thân trong những mưu mô và thủ đoạn tranh giành ảnh hưởng quyền lực của đồng chí mình. Ông im lặng trước sự bất công đối với các chiến hữu, xa lánh họ, dù họ rất cần đến tiếng nói bảo vệ của ông khi hoạn nạn.
Bởi vì ông biết rằng, bất kỳ sự kháng cự nào cũng sẽ bị phản công kịch liệt bởi các đối thủ chính trị, và vòng nguyệt quế của ông sẽ bị tước bỏ. Thân phận ông sẽ thảm hại chằng kém gì các chiến hữu bị đày đọa trong lao tù mà không biết nguyên do, không án, thời gian vô định. Chí ít ông cũng sẽ như Trung Tướng Trần Ðộ, một người bị khai trừ ra khỏi đảng và trong lễ tang bị gỡ đi chữ “vô cùng thương tiếc” trên các vòng hoa viếng.
Tiến Sĩ Francois Guillemot đã viết:
“Ông cúi mình trước tất cả các thử thách của đảng để không bao giờ phản bội Hồ Chí Minh. Ðó là đường lối hành xử của ông cho đến hết đời, gần như một nỗi ám ảnh. Sống đúng với giá trị và cam kết của mình” (www.bbc.co.uk).
Vào lúc cuối đời, Tướng Giáp có trăn trở với những sự kiện xảy ra trên đất nước, ông ủng hộ kinh tế thị trường theo định hướng chủ nghĩa xã hội.
Ông tỏ ra mềm mỏng hơn sau khi chấm dứt cuộc chiến và Việt Nam thống nhất, ủng hộ cải cách kinh tế và bắt tay với Hoa Kỳ, đồng thời công khai cảnh báo về ảnh hưởng lan rộng của Trung Quốc và cái giá phải trả về môi trường cho công nghiệp hóa ở Việt Nam. Vì thế ông đã ba lần viết thư gửi quốc hội đề nghị không khai thác bauxite Tây Nguyên. Tuy nhiên đề nghị của ông đã bị bỏ ngoài tai. Chẳng ai nghe ông. Người ta vẫn làm khác ý ông để trục lợi.
Bi kịch đất nước
Phóng viên Hoa Kỳ Tim Karr nói:
“Thật đáng tiếc là ông đã không sử dụng uy tín vững như bàn thạch trong lịch sử dân tộc để đôi khi chỉ trích hay đi chệch khỏi đường lối của đảng. Có vẻ như một phần đáng kể của lịch sử hiện đại Việt Nam đã mất đi cùng với sự ra đi trong yên lặng của ông” (www.bbc.co.uk).
Ban lễ tang với những lãnh đạo đảng và nhà nước cao nhất cũng không thể nào bù được sự hành xử bạc bẽo và thái độ coi thường của họ với Tướng Giáp. Họ đã tận dụng cơ thể khô héo của ông những ngày nằm viện và làm quốc tang chỉ vì muốn được chú ý tới thành tích và gỡ gạc tính chính đáng của mình trong bối cảnh uy tín của ÐCSVN đang rệu rã.
Trong dòng người xếp hàng viếng Tướng Giáp tại Hà Nội, tôi tin rằng rất nhiều người bị u mê bởi chính sách tuyên truyền về huyền thoại Tướng Giáp, nhưng chắc chắn cũng có nhiều người khác quý trọng ông thực sự, tiễn ông đi và nhớ lại một quá khứ lý tưởng không bao giờ còn nữa.
Sau chiến tranh gần 40 năm, đất nước bị cai trị bởi một tập đoàn sâu mọt tham nhũng, làm hao mòn sinh lực nền kinh tế, còn chủ quyền bị Trung Quốc đe dọa nghiêm trọng. ÐCSVN hiện tại đã phản bội lại mọi giá trị mà Tướng Giáp đã chọn.
Ông là tướng thất bại cay đắng trong thời bình. 30 năm cuối cuộc đời ông là bi kịch, như bi kịch của dân tộc. Ông sống khắc khoải đến chết và để lại bi kịch này.
