Mà Cha Cả là cái ông cha đạo nào vậy, ông ta có tài đức công cán gì với đất nước, để đặt tên cho cả một khu vực rộng lớn của một quận nội thành?”

Mới đây trong chuyến thăm gia đình chúng tôi ở Sài Gòn, một người bà con từ Hà Nội có dịp đi tới một khu vực gọi là Lăng Cha Cả ở quận Tân Bình, ông nói: “Ở Sài Gòn đặt tên đường phố tên khu phố bừa bãi quá.

Khu vực bùng binh, nơi trước đây từng là Lăng Cha Cả.                             (Hình: Nguyễn Ðạt/Người Việt)

Chả thấy cái lăng cái mộ nào sất, ấy thế lại cứ gọi là Lăng Cha Cả. Mà Cha Cả là cái ông cha đạo nào vậy, ông ta có tài đức công cán gì với đất nước, để đặt tên cho cả một khu vực rộng lớn của một quận nội thành?”
 
Chúng tôi phải giúp người chú nguyên là giáo viên dạy Sử, ôn lại về thân thế lai lịch một nhân vật đã in đậm hình ảnh trong một giai đoạn lịch sử của Việt Nam.
Cha Cả xuất thân từ một chủng viện Thừa Sai tại Pháp, thụ phong linh mục năm 1765, và được gửi sang Hà Tiên để truyền giáo. Trong thời gian đầu ở Hà Tiên, Cha Cả đã soạn thảo một cuốn từ điển lớn để truyền giáo bằng tiếng Việt. Gặp nhiều khó khăn rắc rối với chính quyền và hải tặc Cambodge ở Hà Tiên, ông phải tạm lánh sang Ấn Ðộ, và trở lại Hà Tiên năm 1774.
 
Cha Cả được ủy nhiệm chức tổng quản giáo hội Nam Kỳ-Cambodge-Chăm, với tước vị là Giám Mục Adran, người Việt Nam gọi ông là Giám Mục Bá Ða Lộc. Khi hải tặc Cambodge triệt phá tỉnh đạo Hà Tiên, Cha Cả phải lui về Sài Gòn. Năm Tây Sơn khởi nghĩa, Nguyễn Ánh cầu viện Xiêm La; quân Xiêm bị Tây Sơn đánh đại bại. Nguyễn Ánh phải cầu viện Pháp, qua trung gian là Cha Cả.
 
Cha Cả cùng Hoàng tử Cảnh qua Pháp; một thỏa ước tiếp viện được ký kết, nhưng sau đó lại không được thực hiện. Cha Cả tự thành lập một lực lượng để cứu viện Nguyễn Ánh. Tuy lực lượng do Cha Cả lập nên không mấy hùng hậu, nhưng đã giúp Nguyễn Ánh có được niềm hưng phấn, thuận lợi cho thế tấn công quân Tây Sơn, lúc đó lực lượng chính của Tây Sơn đang bị quân Tàu cầm chân ở Bắc Kỳ. Cũng từ đó Nguyễn Ánh thống nhất được Nam Bắc, lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Gia Long.
 
Cha Cả mất vì bạo bệnh vào năm cuối cùng của thế kỷ 18 (năm 1799) trong khi trận chiến giữa quân của Nguyễn Ánh và quân Tây Sơn diễn ra ở Thị Nại-Qui Nhơn. Vua Gia Long rất trọng vọng Cha Cả, xem ông là Giám mục Thượng sư. Ông được đưa về an táng tại tỉnh Gia Ðịnh, ở khu vực gọi là Vườn Xoài-Tân Sơn Nhứt. Kiến trúc của Lăng Cha Cả hoàn toàn theo phong cách Việt Nam, có bình phong, bái đường và hậu cung. Ngôi lăng mái lợp ngói âm dương, những kèo cột đều bằng gỗ quý. Tấm bia lớn dựng phía trước ngôi lăng. Nguyên diện tích Lăng Cha Cả rộng tới 2,000 m2. Khi khu vực Tân Sơn Nhứt phát triển, với phi trường Tân Sơn Nhứt được xây dựng ở xế phía Bắc Lăng Cha Cả, thì ngôi lăng bị thu hẹp lại thành một điểm hình tròn, nằm lọt giữa đường Võ Tánh (bây giờ là đường Hoàng Văn Thụ).
 
Năm 1980, nhà nước cộng sản lên tiếng sẽ phá hủy Lăng Cha Cả. Tổng Lãnh Sự Pháp ở Sài Gòn đã thu xếp, di chuyển hài cốt Cha Cả về Pháp vào năm 1983. Ngay sau đó ngôi lăng bị san bằng; điểm tròn là vị trí ngôi lăng, hiện nay trở thành bùng binh, là vòng xoay cho 5 ngả đường thuộc các phường 1-2-4; gồm cuối các con đường: Lý Thường Kiệt (đường Nguyễn văn Thoại cũ)-Hoàng Văn Thụ (đường Võ Tánh cũ)-Bùi Thị Xuân (đường mới lập sau 30 tháng tư, 1975), và đường Cộng Hòa (mới lập sau 30 Tháng Tư, dẫn ra quốc lộ 22 đi Tây Ninh).
 
Nói tới Lăng Cha Cả, các bạn của chúng tôi từng là quân nhân thuộc Bộ Tư Lệnh và Sư Ðoàn 5 Không Quân, đều xúc động nhắc nhớ thời gian trước 30 Tháng Tư. Hàng ngày, các bạn cùng bao nhiêu đồng ngũ đã ăn điểm tâm bằng bánh-mì-Lăng-Cha-Cả.
Một bạn nói: “Không chỉ vì tiện đường đi ngang qua Lăng Cha Cả gần bên doanh trại Bộ Tư Lệnh Không Quân, mà còn vì bánh mì Lăng Cha Cả vừa thơm ngon vừa nóng hổi, lại giá rẻ nữa. Ổ bánh mì ấy, kèm với miếng ớt đỏ tươi, điểm tâm trên máy bay thì thật là 'hết sẩy'!”

Lăng Cha Cả ngày xưa. (Hình: Internet)

Chúng tôi lấy tấm hình từ mạng Google, tấm ảnh Lăng Cha Cả; người chú nguyên giáo viên Sử thấy tận mắt, lắc đầu nói: “Một kiến trúc điển hình Á Ðông như thế này mà phá bỏ đi, thật uổng cực kỳ! Mà ông Cha Cả như vậy thì đâu có gì đến nỗi để gọi là một tên phản động!”
Chúng tôi không nói gì, nhưng hẹn với người chú họ là sẽ dẫn ông đi thăm lăng mộ nhà bác ngữ Trương Vĩnh Ký tại góc đường Trần Hưng Ðạo-Trần Bình Trọng ở quận 5. Lăng mộ nhà bác ngữ rất có công trong việc phát triển bồi đắp quốc ngữ ấy, sau 30 Tháng Tư, 1975, đã suýt bị phá bỏ, theo lời cương quyết đề nghị của ông cán bộ lớn về văn hóa Việt cộng Trần Bạch Ðằng!