Mấy năm gần đây đồng bào Việt Nam sống tại hải ngoại vẫn thỉnh thoảng có nghe nói đến vấn đề thủy sản nhập từ Việt Nam có khi bị nhiễm kháng sinh hoặc hóa chất cấm. Nào là tôm bị nhiễm kháng sinh Chloramphenicol, cá basa và cá tra bị nhiễm Fluoroquinolone, v.v…Thường nhất là vụ cá tra (Sutchi catfish, Pangasius hypothalmus) và cá basa (yellowtail catfish, Pangasius bocourti) bị nhiễm chất Malachite Green.

 Được biết từ những năm vừa qua tại quê nhà phong trào nuôi cá nuôi tôm để xuất cảng đã nở rộ lên khắp các tỉnh miền Nam, mà đặc biệt nhất là tại Cà Mau, An Giang, Đồng Tháp và Cần Thơ...Cá tôm bị nhiễm chất cấm là điều làm nhiều người ở trong nước cũng như ở hải ngoại rất lo ngại, nhưng rồi mọi người cũng quên đi và vẫn tiếp tục…ăn như thường.

 Đài truyền hình CTV và báo chí Canada đã loan tin chất Malachite Green (MG) hay Vert Malachite, là một loại hóa chất cấm đã lây nhiễm vào thủy sản ngoại nhập, bán tại các chợ vùng Vancouver và Richmond thuộc tỉnh British Columbia, Canada.

Có chín mẫu đã được đài CTV cho gởi đi xét nghiệm tại một phòng thí nghiệm độc lập. Tất cả gồm có cá rô Phi Tilapia, lươn, đến từ Trung Cộng và hai mẫu cá basa đến từ Việt Nam. Kết quả thử nghiệm cho biết có dư lượng Malachite Green trong cá basa Việt Nam...Trên nguyên tắc, cá bị nhiễm hóa chất cấm không thể được bán ra cho người tiêu thụ nhưng không ai biết tại sao lại có sự sơ xuất trong vấn đề kiểm soát như thế. Theo phóng viên đài CTV, thì cơ quan Kiểm Tra Thực Phẩm Canada (CFIA) đã biết rõ tình hình này từ lâu rồi vì trong năm 2005, CFIA đã cho thử nghiệm lối 9% cá nuôi đến từ Vn và kết quả cho thấy 43% mẫu cá xét nghiệm có dương tính với chất Malachite Green. Đây là một kết quả rất nghiêm trọng!.

Được biết 80% tôm cá nuôi, nhập từ khu vực Á châu đều xuất phát từ Trung Cộng và Việt Nam. Canada đã đặt Trung Cộng (tháng 8/2005) và Việt Nam (tháng 9/2005) vào trong diện phải chịu sự kiểm soát toàn diện (surveillance intégrale). Tất cả các lô thủy sản nhập từ hai quốc gia nầy bị lưu giữ để được thử nghiệm 100%, sau đó nếu kết quả tốt mới được phép bán ra cho người tiêu thụ...CFIA cũng đã gởi văn thư chính thức đến Việt Nam và Trung Cộng yêu cầu họ phải tìm biện pháp thích nghi và cương quyết hơn để giải quyết tình hình Malachite Green ở trong cá xuất khẩu.

Tôm cá VN nhiễm MG cũng đã được thấy bán tại Hoa Kỳ, Úc Châu và tại các quốc gia thuộc khối liên hiệp Âu Châu.

Vì thế đối với thủy sản nhập từ những khu vực khác của Á Châu, CFIA cho gia tăng thêm số thử nghiệm lên từ 5% đến 20%.

 Malachite Green là chất gì? 

Malachite Green (MG) có tên hóa học là Triphenylmethane...MG là một loại bột rất mịn có màu xanh được dùng để nhuộm tơ, vải, giấy và da.  MG cũng được dùng trong phòng thí nghiệm để nhuộm vi trùng và bào tử của nó.

Từ lâu, MG được xem là chất diệt trùng, sát nấm (loại saprolegnia ssp) và sát ký sinh trùng nhóm nguyên sinh vật (protozoa)...MG khác với chất sulfate đồng copper sulfate (CuS04) mà có người còn gọi là phèn xanh dùng để diệt ốc, diệt nấm và rong rêu trong nông nghiệp...MG đã được giới  nuôi trồng thủy sản trên thế giới sử dụng một cách rộng rãi từ lâu để phòng và trị bệnh cho cá tôm và sò hến.

Tại Canada trước 1992, các trại sản xuất cá giống cũng thường sử dụng MG để ngăn ngừa trứng cá bị nhiễm nấm.

Ngày nay, Canada cũng như hầu hết các quốc gia khác trên thế giới trong đó có Trung quốc và Việt Nam đều cấm ngặt việc dùng chất MG trong việc nuôi trồng thủy sản. Chloramphenicol, Nitrofuran, xanh Malachite được thấy liệt kê trong danh mục các chất cấm sử dụng của Bộ Thủy Sản Việt Nam.

Tại Việt nam, MG có thể được các người nuôi cá tôm xuất cảng lén sử dụng để sát trùng ao hồ, để tắm cá trước khi thả chúng vào lồng nhằm mục đích ngừa cá bị nhiễm nấm hoặc nhiễm ký sinh trùng…

Khi vào cơ thể cá, MG sẽ bị phân hủy ra thành chuyển hóa chất (metabolite) Leucomalachite Green (LMG). Thời gian đào thải của MG thì rất nhanh nhưng ngược lại LMG có thể tồn tại trong một thời gian rất lâu dài trong thịt và nhất là trong mỡ của cá đã bị nhiễm độc.

Tại sao cấm sử dụng Malachite Green? 

Thí nghiệm cho thấy MG và LMG làm hại gan, làm biến đổi tuyến giáp trạng, gây ra tình trạng mất máu, làm đột biến thay đổi gène (mutagenic) và gây cancer (carcinogenic) trên loài chuột thí nghiệm. Qua việc thẩm định các kết quả trên, giới khoa học đưa ra kết luận rằng MG và LMG là 2 chất nguy hiểm có tiềm năng gây cancer cho người.

Năm 2002, Canada cũng như nhiều quốc gia khác đã nhận thấy chất Malachite Green có thể là một mối đe dọa cho sức khỏe nên bắt đầu đề ra những chương trình thử nghiệm MG ở các loại cá tôm nuôi bày bán ở thị trưòng.

Các quốc gia trong khối Liên hiệp Âu Châu và Úc Châu ấn định dư lượng tối đa của MG và LMG trong thủy sản không được vượt quá hai phần tỉ (ppb)…Hoa kỳ và Canada thì cho áp dụng nguyên tắc zero tolerance, nghĩa là không chấp nhận sự hiện diện của bất kỳ một dư lượng nào dù là thật thấp của MG và LMG trong sản phẩm.

 Tình hình nhập cảng thủy sản Việt Nam vào Canada

Ngày 10/4/2007, Cơ quan Kiểm tra Thực phẩm Canada (CFIA) có phổ biến danh sách gồm có lối 200 công ty chế biến thủy sảnVN được cho phép xuất cảng qua Canada. Các công ty trên đều đã được Bộ Thủy sản VN chứng nhận (certification) nằm trong loại A và B theo quy định của ngành thủy sản VN. Các sản phẩm sản xuất từ những công ty nầy đều được Bộ thủy sản VN xét nghiệm và chứng thật không có sự hiện diện của các hóa chất cấm như Nitrofurane, Chloramphenicol, Malachite Green và Leucomalachite Green đồng thời cũng phải đáp ứng đầy đủ và tôn trọng các luật lệ về nhập cảng thủy sản của phía CFIA, Canada.

Trên lý thuyết giấy tờ là thế đó còn thực tế ra sao các bạn chắc cũng đã rõ theo như các cảnh cáo của Cơ quan FDA, Hoa Kỳ trong mấy năm trước đây.

 Theo danh mục của Bộ Thủy sản VN ký ngày 2/2/2005 thì các hóa chất, kháng sinh sau đây bị cấm sử dụng trong sản xuất kinh doanh thủy sản:

 Aristolochia và chế phẩm, Chloramphenicol, Chloroform, Chlorpromazine, Colchichine, Dapsone, Dimetridazole, Metromidazole, Nitrofuran (bao gồm Furazolidone), Romidazole, Malachite Green, Ipronidazole, các Nitroimidazole khác, Clenbuterol, Diethylstilbestrol (DES), Glycopeptides, Trichlorfon (Dipterex).

 Tại sao cá tôm nuôi vẫn còn bị nhiễm MG?

MG là một chất rẻ tiền, dễ tìm mà lại cho kết quả rất tốt trong vấn đề nuôi thủy sản. Các chất thay thế MG thì hiếm thấy, khó mua và đắt tiền cho nên một số người nuôi cá ở các quốc gia Á Châu và Việt Nam vẫn lén xài chất xanh Malachite một cách bất hợp pháp. Ngoài ra, sự kiện dùng cá và mỡ cá đã bị nhiễm MG để làm thức ăn nuôi thủy sản cũng là một trong nhiều nguyên nhân làm lây nhiễm MG ở các loại cá tôm nuôi.

 Hiện nay trên thế giới, chất được cho phép thay thế MG là chất Bronopol (Pyceze, Onyxide 500). Đây là một chất diệt khuẩn, sát nấm nhưng không gây cancer. Không có giới hạn về dư lượng của Bronopol…Tại Âu châu và Bắc Mỹ, Bronopol phải cần có toa của bác sĩ thú y mới mua được...Tại Canada, ngoài chất Pyceze ra còn có một vài chất khác cũng được cho phép sử dụng như Solution de Parasite-S ou de Formalin-R (dung dịch formaldéhyde có chứa méthanol để ngừa sự tạo ra paraformaldhéhyde rất độc cho cá), dùng tắm cá để ngừa ký sinh trùng trên da hay trên mang cá; Perox-Aid (peroxyde d’hydrogène) có tính diệt nấm nhiễm trứng cá; Ovadine dùng như một chất sát trùng cho trứng cá.

 Kết luận

Cá tôm và sò hến là nguồn protein rất quý báu của chúng ta. Các nhà dinh dưỡng đều khuyên chúng ta nên ăn 2 hoặc 3 lần cá trong tuần để mong có đủ số chất acid béo oméga-3 cần thiết…

Một số lớn cá mà chúng ta thường dùng tại Canada, như cá salmon và cá trout, có xuất xứ từ cá nuôi mà ra. Năm 2007, người ta ước lượng trên 50% cá bán tại các chợ Canada là cá nuôi và số còn lại là cá được đánh bắt từ ngoài biển.

Vụ Malachite Green chưa chắc hẳn là chỉ riêng của Việt Nam và của Trung Cộng thôi đâu. Các quốc gia khác như Chile và Scotland cũng gặp phải vấn đề cá nuôi của họ sản xuất bị nhiễm MG. Năm 2004 vừa qua, Cơ quan CFIA loan báo là họ đã  phát hiện được dư lượng MG trong một số mẫu thử nghiệm thuộc một lô 36.000kg cá Chinook Salmon đang được bán trong các chợ ở tỉnh British Columbia và một ít được xuất cảng sang Hoa Kỳ và Nhật Bản.  Ngoài số cá đã bán ra, trại còn giữ trên 310.000 con cá sống trong các lồng ở ven biển và dĩ nhiên tất cả cũng đều đã bị nhiễm MG. Trớ trêu thay, tất cả sản phẩm trên đều xuất phát từ trại nuôi cá salmon lớn hạng nhất nhì trên thế giới, đó là trại Stolt Sea Farm nằm tại East Thurlow Island, British Columbia Canada. Người ta nghi cá đã bị nhiễm trong giai đoạn ương trứng để tạo ra cá con. Tất cả lô cá nhiễm đều bị thu hồi lại và nếu có ai đó đã lỡ ăn rồi thì theo Health Canada cũng không có hại gì lắm cho sức khỏe vì dư lượng MG nhiễm rất ư là thấp (trace) không đáng kể và hậu quả  nghiêm trọng cho sức khỏe cũng chỉ là một chuyện xa vời khó có thể xảy ra…(Health Canada has classified MG/LMG contamination in fish as a class II Health Hazard which represents a situation where there is a reasonable probability that the consumption/exposure to a food will lead to temporary or non-life threatening health consequences, or that the probability of serious adverse consequences is considered remote. Health Canada is not recommending any specific course of action to consumers who may have eaten the contaminated fish)…

Cá tra, cá ba sa, cá trê, cá rô Phi và tôm tép là những sản phẩm rất quen thuộc với khẩu vị của chúng ta từ xưa nay. Những món trên đây rất thường được người mình tại hải ngoại hết lòng chiếu cố vì ăn rất ngon và nó còn gợi lại trong mổi chúng ta một chút gì kỷ niệm về quê hương đã mất...

Tác giả nghĩ rằng, ngày nay nuôi cá quy mô theo lối công nghiệp, nuôi thâm canh, nuôi bè hoặc nuôi theo lối đăng quần thì khó mà tránh khỏi cá bị nhiễm chất nầy chất nọ.

Vấn đề ăn uống ngày nay đã trở nên một mối lo nghĩ của rất nhiều người. Ăn bất cứ thứ gì cũng đều khó tránh khỏi hóa chất lạ trong đó. Đâu phải chỉ có tôm cá mới có vấn đề. Chắc gì những loại sản phẩm khác đều khá hơn đâu?...Nước tương nhiễm độc chất 3-MCPD đã từng làm dân chúng bên nhà hoang mang tột độ.

Tác giả xin mượn lời trong bài viết của nhà văn Văn Quang gởi đi từ Saigon và được đăng trong Thời Báo Canada ngày 29/6/2007:“...Nhà sản xuất cứ việc sản xuất sản phẩm kém chất lượng, người tiêu dùng cứ bị thiệt hại, xã hội cứ lên án nhưng các doanh nghiệp này vẫn không chịu trách nhiệm pháp lý cũng như trách nhiệm kinh tế đối với người tiêu dùng cũng như xã hội. Và cơ quan có trách nhiệm vẫn cứ ung dung, thọc tay vào túi quần rong chơi, chẳng có trách nhiệm gì hết…”

 Năm 2007, VnExpress cũng cho biết Nhật Bản đã trả lại 299 tấn gạo nhập cảng từ Việt Nam vì có chứa dư lượng chất trừ sâu acetamiprid gấp hai lần mức độ được cho phép. Biết rằng acetamiprid là hóa chất trừ sâu được dùng rộng rãi trên thế giới. Cũng như phần lớn các nông dược khác, nhiễm acetamiprid lâu ngày có thể có ảnh hưởng không tốt đến chức năng sinh dục, thần kinh và cũng có thể bị cancer nữa.

Vụ cá ba sa cũng còn một chút hy vọng vì theo các giới y tế Hồng Kông, thì trên thực tế, Malachite Green chỉ có thể gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe nếu chúng ta ăn mỗi ngày một số lượng cá khổng lồ như 290kg cá nước ngọt hay 7kg lươn nuôi (…It has been estimated, using international standard risk assessment method based on results of animal studies, that significant adverse heath effects due to MG are when a person consumes up to 290 kg of  freshwater each day…Food & Environmental Hygiene Department, HongKong).

Malachite Green chẳng có phải là một vấn đề mới mẻ gì cả. Nó đã được thế giới sử dụng trong việc nuôi cá tôm từ mấy chục năm nay rồi nhưng thật sự mới bắt đầu bị cấm từ năm 1992 trở lại đây thôi.

Tác hại của nó trên sức khỏe chúng ta chỉ là những suy diễn và phỏng đoán qua các thí nghiệm ở loài chuột. Với tiếng chuông báo động thế giới vừa qua của cơ quan FDA, Hoa kỳ về thực phẩm và thủy sản nhập cảng từ Việt nam và Trung quốc có chứa quá nhiều hóa chất cấm hoặc có dư lượng vượt quá mức cho phép liệu chúng ta có thức tỉnh hơn hay không mỗi khi sử dụng hàng hóa nhập từ những quốc gia nói trên?.

  Các vụ hóa chất độc ở thủy sản, cũng như ở các loại thực phẩm nhập cảng từ Việt Nam và Trung Cộng chắc sẽ còn được nhắc đến dài dài chớ chưa hết đâu…

Các tin tức động trời về thực phẩm nhiễm độc, sản xuất trong điều kiện vô cùng mất vệ sinh, tắc trách đều do chính phủ và báo chí bên nhà la hoảng lên chớ chẳng phải bị ai bên ngoài vu cáo cả. Trái cây nhúng hóa chất Ethrel cho mau chín, bánh mứt sản xuất trong điều kiện hởi ôi và còn vô số sản phẩm khác nữa...

Lý do tại sao có tình trạng bê bối thì tất cả người Việt Nam dù sống trong nước hay ở hải ngoại đều đã biết quá rõ rồi. Xin miễn bàn thêm vì vừa mỏi miệng mà cũng vừa mỏi tay vô ích.

Theo nhận xét và thăm dò của người viết thì đa số đồng hương sống tại hải ngoại bắt đầu e ngại thực phẩm nhập từ Việt Nam và Trung Cộng. Tuy vậy, ăn hay không ăn đó là quyền tự do quyết định của mỗi người. Có một điều chắc chắn là sau năm ba tháng thì sóng sẽ lặng biển sẽ yên, chuyện đâu vào đó và người ta lại ăn uống ào ào một cách vui vẻ như thường, tới đâu thì tới, chừng nào bệnh chừng nào chết là biết liền hà…Tâm lý chung là mình nghĩ rằng bệnh hoạn nếu có cũng chỉ xảy ra ở người khác mà thôi.

Có bạn còn phán là…ăn cũng chết mà không ăn cũng chết, hơi đâu mà lo...Có phải chúng ta sợ vì chúng ta biết quá nhiều chăng? Thà điếc thì không sợ súng!...Với những lời phản pháo xanh dờn kiểu huề vốn như thế nầy thì người viết chỉ còn biết á khẩu chịu thua mà thôi.

 Người mình là thế đó, hay mau quên lắm!

Ngày nay các bệnh cancer, hư gan hư thận không ngớt gia tăng thêm mãi. Thủ phạm một phần lớn là do hóa chất lạ sử dụng quá nhiều và bừa bãi trong kỹ nghệ thực phẩm. Đây là vấn đề chung cho cả thế giới, xứ nghèo cũng như xứ giàu nhưng nguy hiểm nhứt là những quốc gia vùng Á Châu trong đó Trung Cộng và Việt Nam là hai xứ thường xuyên có khối lượng sản phẩm xuất cảng đáng kể đi khắp thế giới.

Đúng là chạy Trời không khỏi nắng mà thôi! 

Nói chung, các nhà chuyên môn khuyên chúng ta, để tránh tình trạng dồn cộng (bioaccumulation) của một loại hóa chất độc hại tiêu thụ qua thức ăn, chúng ta chỉ nên mua các mặt hàng thủy sản tại những nơi đáng tin cậy như trong các tiệm chuyên bá cá tôm mà thôi.

Ngoài ra cũng nên  thường xuyên thay đổi các loại sản phẩm tiêu thụ kể cả các loại thủy sản được nuôi, đánh bắt và sản xuất ngay tại các quốc gia Tây phương./.