Mỹ - Trung đối đầu tại Đông Nam Á

Lính Mỹ và Philippines tập trận chung tại Ternate, ngoại ô Manila ngày 19/04/2012.
REUTERS/Romeo Ranoco

Le Monde nhận định, việc Bắc Kinh yêu sách chủ quyền tại Biển Đông làm cho các nước trong khu vực hết sức lo ngại. Các quốc gia này tăng cường hợp tác quân sự với Washington, đúng lúc đại cường này đang lại hướng về châu Á.

Việc Hoa Kỳ quay về với khu vực, đặc biệt là trong quan hệ với Philippines, Việt Nam, Úc và Nhật Bản, được Trung Quốc coi là một dấu hiệu báo động. Thế là Bắc Kinh bèn đẩy nhanh những quân cờ, như đã hành động tại bãi Scarborough.

Phụ trang địa chính trị của báo Le Monde số ra cuối tuần này được dành cho hồ sơ mang tựa đề « Đông Nam Á :

 Trung Quốc và Hoa Kỳ mặt đối mặt ». Hồ sơ trên hai trang lớn bên trong mang tên « Biển Đông, một khu vực nguy cơ cao mới » với các bài viết công phu « Chiến lược việc đã rồi của Trung Quốc », « Hoa Kỳ tái cam kết lâu dài tại châu Á » và « Philippines đang ở tuyến đầu » của các thông tín viên Le Monde tại Bắc Kinh, Washington và Thái Lan.

Hoa Kỳ tái cam kết lâu dài tại châu Á

Thông tín viên Corine Lesnes tại Washington nhấn mạnh đến một sự « Tái cam kết lâu dài của Hoa Kỳ tại châu Á ».

Ngay từ tháng 11/2011, Ngoại trưởng Hillary Clinton đã viết trên tạp chí Foreign Affaires rằng định hướng này là « nỗ lực ngoại giao quan trọng nhất trong thời đại chúng ta ». Phía Mỹ nghĩ rằng châu Âu sẽ phản đối, nhưng không có gì xảy ra, châu Âu đang bận lo giải quyết cuộc khủng hoảng Hy Lạp.

Tiếp theo đó là chuyến công du dài ngày vào giữa tháng 11/2011 của Tổng thống Barack Obama gây ấn tượng cho các nhà ngoại giao châu Âu : 9 ngày, vượt 35.000 km, với đoàn tùy tùng 200 người. Ông Obama đã đẩy mạnh một hiệp định tự do thương mại với 8 nước ở Thái Bình Dương, loan báo gởi thủy quân lục chiến Mỹ đến Úc, ký hiệp ước đối tác ưu đãi với Indonesia…chứng tỏ Hoa Kỳ muốn khẳng định vai trò lãnh đạo tại khu vực này trong nhiều thập kỷ tới.

Theo Le Monde, chính quyền Mỹ muốn cho thấy chương Irak - Afghanistan đã khép lại, nay Hoa Kỳ sẽ hiện diện thường trực tại châu Á - nơi mà Mỹ nhập khẩu hàng hóa nhiều nhất và cũng là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Mỹ, kể từ năm 2000.

Ngay từ đầu nhiệm kỳ, ông Obama đã cho biết sẽ hướng về châu Á, và chuyến công du đầu tiên của bà Hillary Clinton tháng 2/2009 được dành cho hội nghị ASEAN tại Việt Nam, trong khi trước đó chỉ có các trợ lý tham dự. Một năm sau đó tại Hà Nội, bài diễn văn của bà Clinton đã nhấn mạnh việc tự do hàng hải tại Biển Đông nằm trong số các lợi ích chiến lược của Hoa Kỳ, làm cho Bắc Kinh giận dữ.

Le Monde nhận định, chính quyền Mỹ đã làm việc rất có phương pháp.

 Hoa Kỳ tham gia vào các hoạt động khu vực, thậm chí tổ chức hội nghị thượng đỉnh APEC 2011 tại Hawai. Washington nối lại các quan hệ thân thiện với những nước thuộc loại trung bình như Indonesia và Hàn Quốc, và trấn an tất cả các quốc gia nào lo sợ trước sức mạnh Trung Quốc, kể cả các chế độ độc tài.

Mỹ củng cố quan hệ với một số láng giềng của Trung Quốc như Ấn Độ, còn với Việt Nam, bà Clinton đã viện tới lịch sử, trong một cuộc hội thảo các chuyên gia Việt-Mỹ về cuộc xung đột trong thập niên 70 và chiến lược Mỹ trong khu vực.

 Bà ký hiệp định tăng cường hợp tác quân sự với Philippines, và khuyến khích Miến Điện nới tay với các nhà đối lập. Hoa Kỳ dự định đưa bốn chiến hạm neo đậu tại Singapore, và sắp tới 2.500 thủy quân lục chiến Mỹ sẽ được triển khai tại căn cứ Darwin của Úc.

Song song đó, Barack Obama cũng ý tứ dành một trong những chuyến công du đầu tiên cho Trung Quốc, cố gắng duy trì quan hệ tốt với Bắc Kinh.

Chỉ trong tháng Giêng năm nay, Hồ Cẩm Đào và ông Obama đã gặp gỡ 10 lần, và từ khi đưa ra đối thoại chiến lược với Bắc Kinh năm 2009, mỗi năm các đại diện Mỹ - Trung có đến 60 cuộc gặp.

Các nhà chiến lược Mỹ muốn có một châu Á ổn định, tránh nguy cơ đối đầu giữa hai người khổng lồ trong khu vực là Ấn Độ và Trung Quốc. Nhưng sức mạnh của Bắc Kinh càng tăng thì Hoa Kỳ càng cần phải đảm bảo cam kết với các đồng minh - một điều mà Le Monde cho rằng không phải dễ dàng, trong khi đang phải siết chặt ngân sách.

Chiến lược đặt nước khác vào tình thế chuyện đã rồi

Trong bài « Chiến lược việc đã rồi của Trung Quốc », thông tín viên Brice Pedroletti nhắc đến hai lời tuyên bố của các lãnh đạo Bắc Kinh.

Một là vào năm 1988, khi Tổng thống Corazon Aquino của Philippines nói rằng về mặt địa lý thì Philippines gần Trường Sa hơn, Đặng Tiểu Bình đã trả đòn ngay : « Về mặt địa lý, thì Philippines cũng không xa Trung Quốc bao nhiêu ! ».

Hai là tuyên bố của Ngoại trưởng Trung Quốc trong diễn đàn khu vực ASEAN tại Hà Nội năm 2010 : « Trung Quốc là một nước lớn, còn các nước khác là nước nhỏ. Đó là một thực tế ! ».

Tờ báo đặt câu hỏi, liệu cái lý của kẻ mạnh sẽ chiếm ưu thế tại Biển Đông hay không ?

Vụ đối đầu với Philippines tại bãi Scarborough mà Bắc Kinh gọi là Hoàng Nham đảo, kéo dài từ đầu tháng Tư đến nay cho thấy chiến lược của Trung Quốc.

Theo nhà Trung Quốc học Jean-Pierre Cabestan thì Bắc Kinh - hiện chỉ kiểm soát được Hoàng Sa trong số ba nhóm quần đảo và bãi đá ngầm tại Biển Đông - có vẻ chưa muốn thay đổi nguyên trạng tại đây, nhưng chủ yếu tìm cách chiếm lấy các vùng biển xung quanh.

 Còn một chuyên gia nước ngoài về hải quân tại Bắc Kinh phân tích, Trung Quốc sử dụng chiến lược « đặt người khác trước việc đã rồi ».

Bắc Kinh không sử dụng hải quân để can thiệp trong các vụ tranh chấp, mà gởi đến các lực lượng bán quân sự.

Le Monde cho biết, các lực lượng này thuộc năm cơ quan, trong đó có hai lực lượng hiện đại nhất, can thiệp thường xuyên vào Biển Đông nhất là lực lượng Hải giám (CMS) trực thuộc Quốc gia Hải dương cục, dưới quyền Bộ Đất đai và Tài nguyên, cơ quan Kiểm ngư thuộc Bộ Nông nghiệp.

 Ba lực lượng còn lại là hải quan, tuần duyên và an ninh hàng hải. Hiện bốn chiếc tàu của Hải giám đang bảo vệ cho ngư dân Trung Quốc tại Scarborough, chiếc tàu tuần tra Ngư Chính 310 hiện đại nhất của Kiểm ngư cũng đang có mặt tại đó.

Theo tổ chức phi chính phủ chuyên giám sát các cuộc xung đột là International Crisis Group, thì việc mở rộng sử dụng các lực lượng bán quân sự và cảnh sát trong các tranh chấp chủ quyền làm tăng nguy cơ gây đụng độ.

Hải quân thường biết kìm chế hơn, trong khi các lực lượng bán quân sự thường mạnh dạn hành động vì ít liên quan đến hậu quả.

 Tuy chiến lược này giúp chính quyền trung ương có thể gián tiếp tiến công và dễ dàng phủi bỏ trách nhiệm, nhưng điểm yếu của Bắc Kinh là khó phối hợp chỉ huy các lực lượng vẫn thường hay ganh đua với nhau.

Bên cạnh đó, các tàu cá Trung Quốc cũng được tung ra khắp nơi. Những chương trình tài trợ rộng rãi của các tỉnh duyên hải đã kích thích đội tàu hiện đại hóa, đi đánh bắt ngày càng xa hơn, đè bẹp các nước láng giềng. Le Monde nêu ví dụ tàu công xưởng Hải Nam Bảo Sa 001 trọng tải 32.000 tấn với 600 công nhân được triển khai tại Biển Đông.

Nhắc đến các cuộc xung đột nghiêm trọng về lãnh hải giữa Trung Quốc với các nước láng giềng, Le Monde nêu ra việc Trung Quốc tiến đánh để giành quyền kiểm soát Hoàng Sa từ Việt Nam vào năm 1974. Tất cả các ý định lập một mặt trận thống nhất ASEAN đều bị Bắc Kinh vô hiệu hóa ngay.

Một chuyên gia về hải quân nhận định, Trung Quốc làm mọi cách để các tranh chấp được giải quyết song phương, bác bỏ mọi khả năng đưa ra trước các định chế đa phương, luôn dựa vào cái gọi là « quyền lịch sử » của Trung Quốc.

Tuy phê chuẩn Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1996, nhưng sau đó Bắc Kinh lại thông qua một đạo luật ngăn trở Công ước này « làm ảnh hưởng đến các quyền lịch sử của Trung Quốc ».

Le Monde đặt câu hỏi, liệu có khả năng xảy ra sự cố nghiêm trọng tại Biển Đông hay không ?

 Tuy cứng rắn nhưng thật ra Bắc Kinh cũng phải thận trọng và thực dụng, vả lại cũng không muốn có lộn xộn trước thời điểm đại hội Đảng lần thứ 18 vào tháng 10 tới. Nhưng với một công chúng gắn bó với « quyền lịch sử » trên biển, tất cả những « sai lầm trong tính toán » có thể gây ra những hậu quả bất ngờ.

Theo phân tích của một chuyên gia, thì trong bối cảnh chính trị trong nước đang chao đảo « nhất thiết không nên giảm thiểu tầm quan trọng của một sự cố nào dù nhỏ nhất ».

Philippines đang ở đầu sóng ngọn gió

Còn theo thông tín viên Bruno Philip tại Bangkok, thì « Philippines đang ở tuyến đầu ».

 Manila có vẻ quyết tâm nhất trong việc bảo vệ chủ quyền của mình. Việt Nam, đối thủ lịch sử hàng ngàn năm của đế quốc Trung Hoa thì kín đáo hơn.

Hà Nội đòi hỏi chủ quyền tại quần đảo Hoàng Sa đang bị Trung Quốc kiểm soát, và toàn bộ quần đảo Trường Sa, mà hiện Việt Nam đang đóng trên khoảng hai chục đảo. Theo tác giả, thì Hà Nội hoàn toàn có lý do để hoan nghênh sự « tái cam kết » của Hoa Kỳ tại Đông Á.

Trong hội nghị thượng đỉnh ASEAN tháng 11/2011, Tổng thống Philippines đã cố thuyết phục các thành viên khác liên kết chống lại Trung Quốc, nhưng không nước nào dám theo chân. Còn từ một tháng qua, ba tàu hải giám và 23 chiếc tàu cá Trung Quốc đang hiện diện tại vùng Scarborough, thách thức lực lượng tuần duyên Philippines.

Nhiều chuyên gia cho rằng các cuộc đối đầu tại Biển Đông chủ yếu vì tiềm năng dầu khí. Công ty dầu khí Philex Petroleum của Philippines vừa khẳng định mỏ khí Sampaguita gần khu vực tranh chấp có trữ lượng đến 4,66 tỉ tỉ mét khối thay vì 3,4 tỉ tỉ. Một nghiên cứu công bố tại Bắc Kinh ước tính trữ lượng tại Biển Đông lên đến 213 tỉ thùng dầu, tương đương 80% trữ lượng của Ả Rập Xê Út.

Theo Benoît de Tréglodé, giám đốc Viện nghiên cứu Đông Nam Á đương đại (Irasec) và là chuyên gia về Việt Nam, thì « Philippines và Việt Nam cần phải quốc tế hóa càng nhanh càng tốt vấn đề này. Cần quan trọng hóa ước tính về trữ lượng dầu khí vì các lý do quân sự và an ninh hóa các trao đổi thương mại. Các tàu ngầm có thể di chuyển ở độ sâu không thể phát hiện được, nên cần giám sát đáy đại dương, tăng ngân sách quân sự, gởi đến các quân nhân và các nhà địa chất, cũng như có sự hiện diện của các ngư dân không chỉ đánh cá… ». Dưới góc độ này, việc quản lý được đáy biển còn quan trọng hơn khai thác.

Riêng về quần đảo Trường Sa chẳng hạn, các đòi hỏi chủ quyền liên quan đến từ 300 tới 400 đảo nổi. Ông De Tréglobé cho biết theo nguồn tin quân sự Philippines thì số đảo tại Trường Sa thật ra có ít hơn, và con số chính xác luôn là bí mật được giữ kín.

Tổng thống Aquino của Philippines hiện đang do dự giữa hai thái độ : khi thì tố cáo « sự quấy nhiễu của Trung Quốc », khi lại kêu gọi thương thảo.

Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Phó Oánh tuyên bố đã « chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với mọi sự leo thang » từ phía Philippines. Một nhà phân tích tại Manila nhận xét : « Washington chưa có hành động gì để bảo vệ Philippines ». Cho đến thời điểm hiện nay mà thôi – theo Le Monde.

« Người sống sót của Trại 14 » : Mãi mãi bị giam cầm trong tâm tưởng

Cũng liên quan đến châu Á nhưng tại Bắc Triều Tiên, tuần báo Le Nouvel Observateur có bài phỏng vấn Shin Dong Hyuk, nhân vật chính trong cuốn sách « Người sống sót của Trại 14, từ địa ngục Bắc Triều Tiên đến tự do » của nhà báo Mỹ Blaine Harden, bản tiếng Pháp vừa được nhà xuất bản Belfond phát hành.

Năm nay 30 tuổi, Shin Dong Hyuk đã trải qua hai phần ba cuộc đời trong trại cải tạo khắc nghiệt của Bắc Triều Tiên. Vượt thoát được, nay anh là nhân chứng cho một địa ngục có thật ít được thế giới biết đến.

Shin Dong Hyuk chưa hề bước vào trại cải tạo số 14 – trại nổi tiếng là kinh khủng nhất trong số sáu trại cải tạo của chế độ Bình Nhưỡng, đơn giản là vì anh được sinh ra ở đó. Cha mẹ anh là tù nhân, được các quản giáo ghép đôi vì cải tạo tốt. Các cặp « vợ chồng » như thế được ở với nhau 5 ngày liên tiếp và sau đó được gặp gỡ vài ngày trong năm.

Mang dòng máu xấu xa của các kẻ thù giai cấp, các trẻ em sinh ra trong trại phải chuộc tội bằng cách lao động cực nhọc cho đến lúc chết. Shin đã sống trong trại 23 năm, anh trốn thoát được vào đầu năm 2005, và lang thang tại Trung Quốc trong hai năm trước khi được định cư ở Hàn Quốc.

Nhà báo Mỹ Blaine Harden đã mất chín tháng trời để thuyết phục Shin kể lại những năm tháng trong trại và cuộc vượt ngục. Tâm hồn bị hủy hoại vì tuổi thơ và tuổi thanh niên phải sống kiếp nô lệ phi nhân, Shin cho biết không bao giờ tự tha thứ cho mình vì đã tố cáo ý định trốn trại của mẹ và anh, khiến hai người thân bị tử hình. Anh chỉ mới có ý thức về đạo đức mãi về sau này.

Trong trại cải tạo Bắc Triều Tiên, không hề có khái niệm tình người. Mỗi người đều phải tố cáo các sai lầm của người khác, phải rình rập dò xét lẫn nhau. Shin Dong Hyuk thú nhận về mặt thể xác thì anh đã được tự do, nhưng trong tâm tưởng cũng như cảm xúc, anh vẫn đang là tù nhân của Trại cải tạo số 14. Và anh không biết trong suốt cuộc sống này, liệu anh có thoát ra được nhà tù kinh khiếp ấy không.

Tân Tổng thống Pháp và những thử thách

Cuộc bầu cử tổng thống Pháp vừa kết thúc hôm Chủ nhật 6/5, các tuần báo đã nhanh chóng ra số đặc biệt ngay vào ngày thứ Hai 7/5. Dĩ nhiên là chân dung ứng viên vừa đắc cử François Hollande chiếm trang nhất của tất cả các tờ báo tuần này.

Tuần báo L’Express « số lịch sử » với 50 trang đặc biệt đưa hình ông François Hollande đang ngước nhìn lên, với tựa lớn « Tổng thống », và « Số 100 người cùng với ông sẽ làm thay đổi nước Pháp ».

Tờ báo lướt qua những điểm mạnh, điểm yếu của Tổng thống mới đắc cử, quá trình đấu tranh để có được ngày hôm nay, và nêu ra 100 khuôn mặt từ những người thân thiết, bạn bè từ thời cũ cho đến các chuyên gia trên nhiều lãnh vực khác nhau, các nhân vật của xã hội công dân có thể tham gia chính phủ. Bên cạnh đó là những thử thách trong quan hệ với Đức, và trong cuộc bầu cử Quốc hội sắp tới.

Tuần báo Le Nouvel Observateur thở phào nhẹ nhõm : « Thế là xong ! » với tấm ảnh ông François Hollande tươi cười phất cờ, và cũng với hồ sơ đặc biệt « 100 người mà ông Hollande sẽ cùng điều hành ». Tờ báo cũng thuật lại những câu chuyện bên lề trong quá trình tranh cử.

Le Point cũng ra « số lịch sử » đăng chân dung ông Hollande nghiêm nghị với tựa lớn « Tổng thống » và nêu ra những cảnh báo trên các vấn đề nợ công, kinh tế, đồng euro.

 Trong bài viết mang tựa đề « Hãy cứ mất lòng dân, thưa ông Hollande », tác giả Pierre-Antoine Delhommais cho rằng không đơn giản nhấn mạnh đến tăng trưởng mà đám mây Tchernobyl của khắc khổ trên bầu trời châu Âu lại dừng chân ở biên giới nước Pháp.

Chính sách tái thúc đẩy tiêu thụ, được ủng hộ trước mắt, nhưng cũng gây nguy cơ thâm hụt.

Theo tác giả thì ông Hollande cần bắt đầu bằng thắt lưng buộc bụng, sau đó mới nên hào phóng, chú trọng nâng tính cạnh tranh hơn là sức mua. Chính sách này nếu thành công có thể làm mất lòng giới trung lưu, công chức, người về hưu, các công đoàn và nhất là ngay trong đảng Xã hội.

Tờ Courrier International cũng dành hồ sơ « François Hollande, trong sân chơi của những tên tuổi lớn » đã kể ra từ khủng hoảng chính trị Hy Lạp, đồng euro cho đến Afghanistan là những hồ sơ nóng bỏng đang chờ đợi tân Tổng thống.

Vẫn còn chưa được thế giới biết đến nhiều, ông Hollande sẽ có dịp cọ sát trong các hội nghị thượng đỉnh G8, NATO và G20 diễn ra trước mùa hè này.

Ông François Hollande cần phải vượt qua được chiếc bóng của người tiền nhiệm là ông Nicolas Sarkozy vốn được nước ngoài đánh giá cao vì các sáng kiến của ông.