Hình như đâu đó có sự tiên báo rằng đất nước Hoa Kỳ và thế giới đang cần ông.

Tháng 8 vừa qua báo chí Hoa Kỳ loan tin ông Robert Gates, bộ trưởng Quốc phòng muốn rời chức vụ bộ trưởng vào năm tới, sau cuộc bầu cử quốc hội cuối năm nay và trước mọi rục rịch chuẩn bị cho cuộc bầu cử tổng thống năm 2012.

Ông Robert Gates được tổng thống George W. Bush (Bush nhỏ) bổ nhiệm vào chức vụ Bộ trưởng quốc phòng năm 2006. Tổng thống Obama sau khi đắc cử mời ông Robert Gates ở lại chức vụ, và ông đã nhận lời.
Ông Gates nhận lời không phải vì quyền lực. Ông ở lại vì ông muốn giúp tân tổng thống ổn định mặt quốc phòng. Hoa Kỳ đang điều hành hai cuộc chiến Iraq, Afghanistan, và những dấu hiệu căng thẳng tại Á Châu Thái Bình Dương cho thấy Hoa Kỳ cần chuẩn bị tư thế.

Trước các tin đồn, phát ngôn viên của bộ quốc phòng cảnh giác giới truyền thông rằng “trong quá khứ ông Robert Gates đã nhiều lần muốn nghỉ hưu, nhưng lại đổi ý vì nhu cầu quốc gia. Cho nên tốt nhất nên chờ năm tới có gì chính thức bàn cũng không muộn” (theo hãng thông tấn AP, Los Angeles Times  đăng tải ngày 17/8/2010 dưới nhan đề: “Gates says he wants to step down next year”).

Việc ông Robert Gates rời ghế bộ trưởng quốc phòng tạo ra hai câu hỏi quan trọng:
(1) Ai thay thế ông Robert Gates
(2) Ông Robert Gates sẽ làm gì sau khi rời bộ Quốc phòng.

Câu hỏi thứ hai gợi nhiều ý trên diễn đàn chính trị Hoa Kỳ. Gần đây dư luận báo chí Hoa Kỳ bắt đầu bàn tán ai sẽ là người đại diện đảng Cộng Hòa ra tranh cử tổng thống năm 2012.  Người ta nói đến nhiều nhân vật nhưng dư luận báo chí không hề nhắc đến ông Robert Gates, mặc dù về tầm vóc và kinh nghiệm chính trị ông Robert Gates có đầy đủ. Có lẽ chưa phải là thời điểm do quan hệ đặc biệt “Tổng thống – Bộ trưởng quốc phòng” giữa Obama và Gates. Nhưng sau khi ông rời chức vụ trước sau vấn đề này cũng sẽ là một đề tài thời sự hấp dẫn .

Ông Robert Gates tuyên thệ nhậm chức bộ trưởng Quốc phòng thứ 22 của Hoa Kỳ ngày 18/12/2006, và là người bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ được một vị tân tổng thống mời ở lại chức vụ. Nếu ông nghỉ hưu năm 2011 ông là người công chức liên bang làm việc với 8 đời tổng thống (Nixon, Ford, Carter, Reagan, Bush lớn, Clinton, Bush nhỏ và Obama).

Ông Robert Gates sinh tại bang Kansas, tốt nghiệp đại học William and Mary sau đó lấy bằng Master về Sử học tại đại học Indiana, và bằng tiến sĩ về Liên bang Xô viết và nước Nga tại đại học Georgetown. Là một tiến sĩ  nhưng ông Robert Gates không dùng –và cũng không muốn ai dùng- học hàm tiến sĩ để gọi ông.

Sau khi gia nhập CIA năm 1996 ông được gởi đi huấn luyện như một sĩ quan Không quân. Năm 1967 ông được gắn lon Thiếu úy phi công của Không lực Hoa Kỳ và phục vụ như một sĩ quan tình báo tại căn cứ Không quân Whiteman (bang Missouri). Ông làm việc liên tục trong ngành tình báo cho đến năm 1993.

Chức vụ cuối cùng là giám đốc CIA từ 1991 (do tổng thống Bush lớn bổ nhiệm) cho đến năm 1993 (dưới thời tổng thống Clinton). Trong thời gian này ông phục vụ 9 năm như một thành viên của Hội Đồng An Ninh Quốc gia. Ông là nhân viên tình báo duy nhất trong lịch sử CIA đi từ nhân viên tân tuyển lên đến giám đốc. Trong thời gian từ 1/1989 đến 11/1991 ông phụ tá tổng thống Bush (lớn) về an ninh quốc gia.

Khi nhận chức bộ trưởng Quốc phòng ông Robert Gates là Chủ tịch đại học A&M ở Texas – từ tháng 8/2002 - Trước đó ông là khoa trưởng phân khoa hành chánh  (1999-2001) của đại học này.

 Ông được ban thưởng nhiều huy chương trong đó có huy chương Công dân Danh dự của tổng thống (Presidential Citizens Medal), và 5 lần được ban thưởng huy chương cao nhất về tình báo. Ông là tác giả của cuốn  “From the Shadows: The Ultimate Insiders Story of Five Presidents and How Thay Won the Cold War” xuất bản năm 1996 viết về đề tài “Bằng cách nào Hoa Kỳ để thắng được trận chiến tranh lạnh”  và đã cứu thế giới thoát khỏi một cuộc tàn phá bởi vũ khí nguyên tử.

Ngoài lĩnh vực tình báo ông Robert Gates còn phục vụ trong ngành kinh tế tài chánh, kỹ nghệ, giáo dục, và ngành hướng đạo ở các chức vụ lãnh đạo trong các Hội đồng Quản trị.

Là người có kinh nghiệm tình báo và an ninh thế giới ông Robert Gates luôn luôn quan tâm đến vị thế chiến lược của Hoa Kỳ, và nơi ông quan tâm nhất là Đông Á – Thái Bình Dương. Vào lúc tổng thống Obama đang bận tâm với tình trạng kinh tế và các vấn đề nội bộ khẩn cấp như bảo hiểm sức khỏe, di dân, giáo dục và bà bộ trưởng ngoại giao Hillary Clinton còn thiếu kinh nghiệm, ông Robert Gates đã là bộ óc giúp cho chính quyền Obama giữ vững chiến lược thế giới.

Ông Robert Gates quan tâm đặc biệt đến vùng Thái Bình Dương, trong đó có Biển Đông mà ông nghĩ sẽ là nơi Trung quốc thử thách ý chí của Hoa Kỳ trong cuộc so kiếm tương lai.

Hằng năm đi Singapore dự hội nghị Shangri-La (1) ông Robert Gates không quên nhắc nhỡ cộng đồng quốc tế nhớ đến Biển Đông và thái độ của Trung quốc trong vùng .

Tại hội nghị Shangri-La lần thứ bảy vào tháng 9 năm 2009 khi nói về quan hệ quốc phòng ông nói ông nghĩ Trung quốc không tìm cách một chọi một với Hoa Kỳ như tàu chiến với tàu chiến, máy bay chiến đấu với may bay chiến đấu mà Trung quốc sẽ dùng một chiến lược làm giảm tiền năng chiến đấu của quân lực Hoa Kỳ như:

- hạn chế lưu thông bằng cách chẹt các đường giao thông trên biển
- hạn chế sự lựa chọn chiến lược bằng cách phá sóng liên lạc (2).

Ông từng nói tại Shangri-La Dialogue rằng sự đấu trí trong tương lai với Trung quốc là ở những vụ chạm trán tầm xa trên biển, trên bầu trời và nhất là trong lĩnh điện toán quân sự (cyberspace).

Trong khi ông Obama học việc, ông Robert Gates đã là người canh giữ an ninh quốc gia trong cái thế gỡ dần Hoa Kỳ ra khỏi những vướng víu do chính sách quá hữu của nhóm tân bảo thủ (Bush, Cheney, Rumsfeld, Wolfowitz …) đồng thời thích ứng với quan niệm chiến lược của tổng thống Obama là Trung quốc có thể thành siêu cường bên cạnh Hoa kỳ trong hòa bình, một quan niệm nếu áp dụng không điều chỉnh có thể làm cho Hoa Kỳ trở nên yếu kém trên thế giới.

Chính nhờ sự cảnh giác của ông Robert Gates Hoa Kỳ đã không để hở lưng tại Đông Á và tây Thái Bình Dương. Khi Trung quốc đi nước cờ dọa “Biển Đông là vùng có quyền  lợi thiết yếu” (core interest) của Trung quốc, Hoa Kỳ đã có đối sách ngay, và bà Bộ trưởng ngoại giao Hillary Clinton đã có thể công bố chính sách mới của Hoa Kỳ tại Đông Á. Nhờ Robert Gates, Hoa Kỳ có một cú đánh ngọan mục, phối hợp nhẹ nhàng  giữa ngoại giao và quân sự làm cho Trung quốc chới với.

Nhưng chuyện ông Robert Gates có ra tranh cử tổng thống Hoa Kỳ (hay đảng Cộng Hòa có ủng hộ ông) không là chuyện tương lai.

Trước mắt là vào đầu năm tới nếu ông Robert Gates rời chức vụ bộ trưởng quốc phòng ai sẽ thay ông? Hiến Pháp quy định tổng thống đề cử, Thượng Viện phê chuẩn thật là đơn giản.

Nhưng vụ bổ nhiêm này sẽ không đơn giản cho tổng thống Obama. Dù tổng thống Obama chọn ai sự phê chuẩn cũng sẽ là một cuộc đấu tranh gay go tại Thượng Viện. Sau sự thay đổi chính sách Đông Á –tây Thái Bình Dương, ngoài điểm nóng tại đó, Hoa Kỳ sẽ phải ở tư thế đối đầu với Trung quốc trên nhiều mặt mặt trận tại Nam Mỹ, Phi Châu, Ấn Độ Dương và trong cả nhiều lĩnh vực liên quan đến kinh tế, tài chánh.

Công tác chính là ngoại giao nhưng ở bất cứ địa bàn nào việc sẵn sàng lực lượng quân sự vẫn là điều cần thiết và ông bộ trưởng quốc phòng tương lai cần đủ bản lãnh để làm công việc này.

 Tổng thống Obama đã mời ông Robert Gates ở lại vì nhu cầu. Nhưng lần này tổng thống Obama theo phản ứng tự nhiên nếu không muốn nói dưới áp lực của nội bộ đảng Dân Chủ, ông sẽ phải bổ nhiệm một đảng viên dân chủ có đủ khả năng.
 

Việc bổ nhiệm này và cuộc thảo luận phê chuẩn tại Thượng Viện Hoa Kỳ sẽ là thước đo thế đứng của Hoa Kỳ trên thế giới đặc biệt là sân khấu Đông Á -  Thái Bình Dương, nơi Hoa Kỳ vừa cho thế giới và Trung quốc biết đã đến lúc Hoa Kỳ hành động để bảo vệ tư thế siêu cường của mình . Nó cũng là thước đo sự mạnh yếu của chính quyền Obama trước nhiệm vụ mới. Và thước đo này sẽ ảnh hưởng đến tư thế lãnh đạo của tổng thống Obama.

Nếu đảng Dân Chủ mất quá nhiều ghế tại cả hai viện quốc hội trong cuộc bầu cứ tháng 11/2010 sắp tới. Nếu vào giữa năm 2011 cuộc khủng hoảng kinh tế vẫn chưa vực lại được, lương thất nghiệp cạn và chỉ số thất nghiệp vẫn còn cao. Nếu Hoa Kỳ tỏ ra lúng túng trước những cuộc phá bĩnh (chắc sẽ có) của Trung quốc ít nhất trên mặt trận kinh tế tài chánh, và thiếu cứng rắn tại vùng tây Thái bình Dương thì ngay tư thế lãnh đạo một nhiệm kỳ nữa của tổng thống Obama cũng sẽ được đặt thành vấn đề. Và sự việc một đảng viên dân chủ ra tranh với tổng thống Obama để giành sự đề cử của đảng không phải là điều không thể xẩy ra (3).

Nếu người Mỹ cần một tổng thống da đen để tạm vực nước Mỹ ra khỏi khó khăn do sai lầm chính sách chiến tranh và suy sụp kinh tế, họ sẽ thấy cần một vị tổng thống khác hơn là tổng thống Obama khi bước vào giao đoạn tranh chấp nóng với Trung quốc để bảo vệ vị thế siêu cường. Không ai tin tổng thống Obama có thể làm được công việc có tính đối đầu này.

Năm 2011 sẽ là năm bản lề của tình hình chính trị Hoa Kỳ. Nếu ông Robert Gates rời chức vụ, việc chọn người thay thế ông sẽ là một sự việc then chốt trong thời điểm bản lề này. Vai trò lịch sử của Robert Gates chưa thể chấm dứt ở đây.

Hình như đâu đó có sự tiên báo rằng đất nước Hoa Kỳ và thế giới đang cần ông.