Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - ASEAN tại New York ngày 24/09/2010 là một bước quan trọng trong tiến trình tăng cường hợp tác giữa hai bên.

Một trong những động lực thúc đẩy Washington và các nước Đông Nam Á xích lại gần nhau hơn là các hành động càng lúc càng quyết đoán của Trung Quốc trong việc áp đặt chủ quyền của họ tại vùng Biển Đông.

Tổng thống Mỹ B.Obama (thứ ba từ trái qua) và các lãnh đạo ASEAN, tại Hội nghị New York, 24/09/2010
Ảnh: Reuters

Cho dù quyền lợi của nhiều thành viên ASEAN tại Biển Đông bị Trung Quốc trực tiếp đe dọa, thế nhưng, cho đến lúc này, khối Đông Nam Á vẫn duy trì một thái độ thận trọng đối với láng giềng hùng mạnh phương Bắc. Điều này đã được thấy rõ nhân hội nghị New York vừa qua.

Theo ghi nhận của nhật báo Indonesia The Jakarta Post, trong số ra ngày hôm nay, 28/09/2010, Hội nghị Thượng đỉnh New York đã tránh đề cập trực tiếp đến các tranh chấp giữa Trung Quốc và một số thành viên ASEAN như Việt Nam, Philippines, Malaysia… về chủ quyền lãnh thổ trong vùng Biển Đông.

Bản thông cáo chung của Hội nghị, lẽ dĩ nhiên, cũng đã đề cập đến các điểm nóng trong hồ sơ Biển Đông, nhưng với lời lẽ hết sức chừng mực, theo đó, Mỹ và ASEAN khẳng định trở lại tầm quan trọng của hòa bình và ổn định trong khu vực, sự cần thiết phải bảo đảm an ninh trên biển và tôn trọng quyền tự do hàng hải và thông thương, phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển UNCLOS và luật lệ hàng hải quốc tế khác.

Hai bên cũng kêu gọi, xin trích « giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình ».

Điều đáng nói là ngay cả từ ngữ Biển Đông, theo tên gọi tiếng Anh là South China Sea, cũng hoàn toàn vắng bóng trong bản thông cáo.

Theo The Jakarta Post, lời lẽ trong bản dự thảo thông cáo được hãng tin Mỹ AP tiết lộ trước đó cứng rắn hơn nhiều khi có nêu lên quyết tâm của các lãnh đạo Mỹ và ASEAN chống lại việc sử dụng võ lực trong vùng biển tranh chấp. Thế nhưng yếu tố này đã bị lược bỏ khi dự thảo được trình lên cho các lãnh đạo phê duyệt.

Đối với The Jakarta Post, lập trường nói trên đã thay đổi đáng kể so với quan điểm cứng rắn từng được ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton tuyên bố công khai tại Hà Nội vào tháng 7 vừa qua. Giải thích về thay đổi này, nhật báo Indonesia cho rằng có lẽ các lãnh đạo của cả ASEAN và Hoa Kỳ đều thấy là một bản thông cáo phê phán Trung Quốc quá mạnh có thể tạo ra cảm tưởng là các nước họp lại tại New York để toa rập với nhau chống lại Bắc Kinh.

Trong bối cảnh Hoa Kỳ vẫn còn cần đến Trung Quốc trong các hồ sơ quốc tế quan trọng, cũng như trong vấn đề giảm bớt thâm thủng mậu dịch của Mỹ, trong lúc các nước ASEAN cũng cần đến Trung Quốc về phương diện kinh tế, hành động đó sẽ không có lợi.

Một điểm khác đáng chú ý là nếu phía ASEAN không lên tiếng công khai về vấn đề Biển Đông vì không muốn đụng chạm đến Trung Quốc, phía Hoa Kỳ có thái độ dứt khoát hơn.

Ngay sau Hội nghị New York, Nhà Trắng đã ra thông cáo, trong đó xác định rõ ràng là nhân cuộc họp, tổng thống Mỹ và các lãnh đạo ASEAN đã đồng ý về tầm quan trọng của việc giải quyết hòa bình các tranh chấp, của quyền tự do hàng hải, ổn định khu vực và tôn trọng luật lệ quốc tế, « kể cả tại vùng Biển Đông », từ ngữ trong nguyên văn.

Liệu thái độ nhân nhượng của ASEAN có tác dụng đối với Trung Quốc hay không ? Trước mắt, Bắc Kinh vẫn có những tuyên bố dọa nạt. Ngày chủ nhật 26/09, tức là hai hôm sau Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ-ASEAN, tờ báo Global Times của Trung Quốc đã lại lên tiếng tố cáo Hoa Kỳ tìm đường trở lại châu Á bằng cách lôi kéo các nước ASEAN rời xa Trung Quốc và gây hỗn loạn trong khu vực.

Riêng đối với các nước Đông Nam Á, tờ báo này cho rằng họ không nên để mất cơ may trở thành thịnh vượng nhờ tham gia vào đà vươn lên của Trung Quốc về mặt kinh tế.

Đến hôm qua, báo chí quốc tế đã tiết lộ thêm một động thái mới của Bắc Kinh nhằm áp đặt chủ quyền của họ trên mọi vùng biển mà họ đòi hỏi. Bộ Ngoại giao Trung Quốc vừa thêm một chương mới vào quyển sách trắng thường niên nhằm khẳng định quyền về biển.

Theo hãng tin Nhật Bản Kyodo News International, nội dung chương này xác định là biên giới và các vấn đề liên quan đến biển đều thuộc phạm vi lợi ích về chủ quyền, an ninh, phát triển của Trung Quốc và là một thành tố quan trọng trong chính sách ngoại giao.

 Đối với giới phân tích, sự kiện trên đây phản ánh quyết tâm của Trung Quốc trong việc bảo vệ các đòi hỏi lãnh thổ của họ.