Vụ bắt ông Phạm Thanh Bình, 57 tuổi, người gốc Cà Mau, cựu chủ tịch Hội đồng Quản trị Vinashin đang thu hút dư luận trong và ngoài nước

 với các câu hỏi về chính sách quản trị tập đoàn của Đảng Cộng sản và Chính phủ Việt Nam.

Ông Phạm Thanh Bình (trái) trong một buổi lễ ký kết của Vinashin với Thành ủy Hà Nội-hình từ trang vinashin.com.vn

Các hãng thông tấn nước ngoài chú ý vào cách xử lý song hành của các nhà lãnh đạo Việt Nam về vụ này.

Theo AP, về phía Chính phủ, tháng trước, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã có quyết định đình chỉ chức chủ tịch hội đồng quản trị của ông Bình.

Nhưng một cơ quan của Đảng giám sát các doanh nghiệp nhà nước lớn cũng nêu ra rằng ông Bình "thiếu trách nhiệm" trong việc điều hành tập đoàn đóng tàu lớn nhất nước, và sử dùng sai vốn đầu tư, như mua các tàu thủy cũ, không dùng đi biển được.

Beth Thomas của hãng Bloomberg ngày 5 tháng 8 thì nêu ra rằng chính quyền đang điều tra các khó khăn tài chính của Vinashin theo sau vụ bắt ông Bình.

Bloomberg cũng trích các nguồn Việt Nam rằng Vinashin mắc khoản nợ 4,5 tỷ USD sau cuộc suy thoái toàn cầu và vì việc bành trướng làm ăn vào các hình thức mới.

Trong quá trình tái cơ cấu Vinashin, tập đoàn này đã sa thải 5000 công nhân.

Hãng tin Dow Jones Newswires cho hay đại diện của Vinashin "từ chối bình luận" khi được họ liên lạc.

Tàu to 'chớ để đắm'

Các hãng tin nước ngoài cũng chú ý cách đối phó của chính phủ và ghi nhận chuyện Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng họp báo hôm 04 tháng 8 để nêu rằng không thể để Vinashin sụp đổ.

Vì sao lại có chuyện đó?

Dự thảo cương lĩnh sửa đổi của Đảng Cộng sản vẫn nêu doanh nghiệp nhà nước là khu vực kinh tế chủ đạo
David Koh

Bên cạnh các đồn đoán về đấu đá nội bộ liên quan đến thời điểm "tái cơ cấu Vinashin", và cả việc bổ nhiệm tân bí thư Bắc Giang trước kỳ đại hội Đảng năm tới, các phân tích gần đây nói rằng chính sách của Đảng cầm quyền ở Việt Nam là dựa vào các tập đoàn nhà nước.

Ông David Koh, một chuyên gia quan sát Việt Nam từ Singapore gần đây cho rằng cần nhìn vụ Vinashin trong bối cảnh đường lối của Đảng.

Trong bài trên Strait Times 30/7, ông Koh viết "Vinashin chỉ là một trong hàng loạt doanh nghiệp nhà nước (ở Việt Nam) rơi vào khó khăn".

"Nhưng dự thảo cương lĩnh sửa đổi của Đảng Cộng sản vẫn nêu doanh nghiệp nhà nước là khu vực kinh tế chủ đạo. Vì thế, rõ ràng là Đảng Cộng sản phải hòa hợp thực tế với các tuyên bố về học thuyết của mình."

Các nhà quan sát từ bên ngoài cũng chú ý đến câu nói của Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng rằng Vinashin "nay phải tập trung vào đóng tàu".

Vinashin bị coi đã không tập trung vào ngành kinh doanh chính là đóng tàu.

Việc tập đoàn này dùng tiền nhà nước tức là tiền dân đóng thuế để đầu tư ra quá nhiều ngành khác khiến Vinashin sa vào hố sâu của nợ nần.

Nhưng đây cũng là dịp để xem việc điều hành từ cấp cao nhất đối với Vinashin ra sao và cách báo chí Việt Nam được chỉ đạo đưa tin vụ này.

Theo AFP, "vì kỳ Đại hội Đảng trọng yếu sắp tới, chính quyền cũng yêu cầu quản lý công tác thông tin và tuyên truyền về vụ Vinashin nhằm ngăn ngừa vụ việc tác động xấu đến Đảng và Nhà nước".

Giới Bấm báo chí Việt Nam thì cũng đã nói từ lâu đến cơn sốt xây dựng tập đoàn của chính phủ Việt Nam.

Các tổng công ty và tập đoàn bị cho là tạo ra cạnh tranh bất bình đẳng vì không chỉ được sự bảo trợ chính trị mà còn hưởng lãi suất ưu đãi so với doanh nghiệp tư nhân.

Một nhà báo muốn ẩn danh cho BBC hay hôm 5/8 rằng "Mô hình tập đoàn là nguyên nhân gây độc quyền, điều các nhà lãnh đạo Việt Nam luôn nói họ muốn chống khi làm ăn với các nước khác".

Trước đó, chuyên gia Việt Kiều như Bấm GS Ngô Vĩnh Long đã bình luận về chuyện các tập đoàn lợi ích riêng lũng đoạn kinh tế Việt Nam.

Việc động vào các 'đại gia nhà nước' này cũng có nghĩa là gây ảnh hưởng đến quyền lực.

Nhắc lại chuyện cơn sốt "lên tập đoàn" bằng cách dồn vốn của chính quyền, khi các tổng công ty được ca ngợi là "quả đấm thép" cho nền kinh tế, nay có ý kiến than rằng "Quả đấm thép Vinashin đấm dân méo mặt".

Nếu cho phá sản Vinashin thì phải xây dựng ngành công nghiệp tàu thủy mới, và nếu không cứu vãn nổi tập đoàn này thì “104.000 tỉ đồng tài sản, tương đương hơn 5 tỉ USD sẽ thành đống sắt vụn. Không vực dậy thì nợ nần sẽ rất nghiêm trọng, tác động dây chuyền
Phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng

Một số ý kiến từ Việt Nam nói với BBC rằng trong vụ PMU18 vừa mới xong và Bộ Giao thông Vận tải chỉ đến toà là nguyên đơn dân sự, nay đã đến Vinashin, và còn ai "sẽ chịu trách nhiệm liên đới?"

Người ta cũng đặt ra câu hỏi không chỉ về trách nhiệm điều hành, giám sát của các bộ trưởng, Phó Thủ tướng và Thủ tướng về vụ Vinashin, mà còn về lý do tại sao lập ra nó.

Ngành đóng tàu chưa bao giờ là lợi thế của Việt Nam, một quốc gia hiện chưa có nhiều ngành công nghiệp nặng cần thiết như luyện kim, cầu cảng hay công nghệ thiết kế.

Thậm chí làm ăn trong ngành đóng tàu không phải là dễ với một nước như Hàn Quốc.

Tin của hãng Yonhap 5 tháng 8 này cho hay tập đoàn Daewoo Shipbuilding, hãng đóng tàu lớn nhất Hàn Quốc vừa cho hay lợi nhuận quý II của họ bị sụt giảm 32% vì thiếu đơn đặt hàng.

Tính từ tháng 4 đến hết tháng 6 năm nay, dịch vụ đóng tàu của Daewo chỉ đạt 141 tỷ won, so với 207 tỷ cùng kỳ năm 2009.

Vinashin, với số vốn đăng ký tương đương 420 triệu đô la Mỹ đang trên bờ phá sản vì khách hàng hủy 2/3 số hợp đồng trị giá 12 tỷ của họ.

Nhưng ở Việt Nam, chính quyền, qua lời ông Nguyễn Sinh Hùng, vẫn tỏ quyết tâm không để cho Vinashin sụp đổ.

Về tác động đến học thuyết tư bản nhà nước ở Việt Nam, có ý kiến nói sau các vụ như Tổng Công ty Điện lực EVN và Vinashin, có thể Đại hội Đảng tới cần xem lại cương lĩnh.

Vẫn theo ông David Koh, một lối thoát có thể là định nghĩa lại vai trò của doanh nghiệp nhà nước từ "chủ đạo" sang thành "một trong những khu vực kinh tế chủ đạo" ở Việt Nam.

Cảnh bắt ông Phạm Thanh Bình hôm 5 tháng 8