Thiên tai gây thiệt hại mùa màng không còn là những nguyên nhân duy nhất dẫn đến tình trạng khan hiếm lương thực trên thế giới.

Đất canh tác bị xói mòn, nhu cầu tiêu thụ ngày càng lớn và các hoạt động tích trữ và đầu cơ càng làm tăng nhiệt độ thị trường nông phẩm.

Giá lương thực leo thang (Photo : UE)

Giá lúa mì tại Anh Quốc tăng cao kỷ lục. Mehicô ký hàng loạt hợp đồng trước thời hạn để bảo đảm nguồn cung cấp ngô.

 Nga vốn là một nhà cung cấp lúa mì và ngũ cốc quan trọng của thế giới phải nhập ngũ cốc để phục vụ ngành chăn nuôi, đợi mùa thu hoạch vào mùa xuân này.

 Ả rập Xê út chuẩn bị mua vào 2 triệu tấn lúa mì trong vài tuần lễ.

 Tại Ấn Độ, nước đông dân thứ nhì trên hành tinh, giá nông phẩm tăng 18% trong tháng 12/2.010 không khác nào một quả bom nổ chậm.

Trung Quốc đang trên đà thâu tóm các vựa lúa mì và ngô của thế giới.

Chỉ giá lương thực đến mức báo động

Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc (FAO) báo động : chỉ giá nông sản, lương thực và nhu yếu phẩm tăng cao chưa từng thấy kể từ năm 1990 và trước mắt chưa có dấu hiệu cho thấy cộng đồng quốc tế hy vọng đảo ngược tình hình. Năm 1.990 là thời điểm cơ quan đa quốc gia này bắt đầu đo lường độ dao động của giá cả lương thực.

Nội trong tháng giêng, giá lương thực tăng 3,4% so với tháng 12 năm ngoái. Từ tháng 5/2010 đến nay, giá lúa mì, cacao tăng 6%. Riêng giá cà phê tăng 30% trong cùng thời kỳ.Trên thị trường New York giá cà phê arabica phá kỷ lục của hồi tháng 6/1997.

Theo thẩm định của FAO, chỉ số giá cả của 55 mặt hàng nhu yếu phẩm được coi là « tất yếu » - bao gồm thịt, ngũ cốc, đường, sữa … - trong tháng qua đã lên tới gần 231 điểm, tức là còn cao hơn cả so với thời điểm được coi là « nóng » nhất hồi tháng 6/2008 của cơn khủng hoảng lương thực thế giới. Khi đó chỉ số này mới chỉ là 224 điểm.

Trước khi nổ ra các cuộc bạo loạn vì lý do « cơm áo » tại Haiti hay Philippines vào mùa xuân 2008, Ngân hàng Thế giới thẩm định có khoảng 870 triệu người trên hành tinh bị đói và suy sinh dưỡng.

Con số này giờ đây lên đến 900 triệu. Nguyên nhân chính, theo quan điểm của Chủ tịch Ngân hàng Thế giới là năng suất của giới nông gia trên thế giới không được cải thiện trong ba năm vừa qua.

Theo chuyên gia Liên Hiệp Quốc, ông Olivier de Schutter : « Có 80 quốc gia trên thế giới bị đe dọa thiếu lương thực. Số này đã gia tăng một cách đáng quan ngại ».

Đâu là những nguyên nhân dẫn tới tình trạng căng thẳng về lương thực hiện nay và đe dọa khủng hoảng về lương thực tại một số nơi trên thế giới nghiêm trọng tới mức độ nào ?

Theo phân tích của ông Lester Brown, Chủ tịch Viện nghiên cứu Earth Policy Institute có trụ sở tại thủ đô Washington : từ nhiều năm trở lại đây thiên tai không còn là nguyên nhân duy nhất đẩy giá lương thực lên cao. Cốt lõi của vấn đề đặt ra từ hai phía cung và cầu.

Giới hạn về đất đai

Nhìn từ góc độ sản xuất : đất đai canh tác ngày càng khan hiếm do các hiện tượng đất bị xói mòn, nhiễm mặn, sa mạc hóa …. Các mạch nước ngầm đang bị cạn và còn bị chia sẻ cho thành phố. Thêm vào đó, đương nhiên còn phải kể đến hiện tượng trái đất ngày càng bị hâm nóng, khí hậu bị đảo lộn, gây nhiều thiên tai và thiệt hại mùa màng.

Nạn cháy rừng tràn lan tại Nga vào mùa hè năm ngoái, đợt lũ lịch sử ở bang Queensland, Úc trong hai tháng qua, tiếp theo đó là các đợt bão tuyết bất ngờ làm tê liệt nhiều bang miền Đông nước Mỹ … đang khiến giới trồng trọt và chăn nuôi lo ngại.  Cũng chỉ cần mực nước sông Mekong và nước biển tăng thêm một mét, là cũng đủ để nhận chìm một nửa vựa lúa của Việt Nam cũng như là 19 khu vực châu thổ khác của châu Á.

Năng suất đạt mức tối đa

Một điểm đáng quan ngại khác là năng suất nông nghiệp đã bước vào giai đoạn bão hòa : thí dụ như tại Nhật Bản năng suất trồng lúa liên tục gia tăng trong nhiều thập niên, tuy nhiên các chuyên gia đánh giá là từ 14 năm nay, chỉ số năng suất này đã bị chựng lại. Trung Quốc và Hàn Quốc cũng đang tiến gần đến mức thu hoạch tối đa tương tự như tại Nhật Bản.

Yếu tố sau cùng khiến Viện nghiên cứu Earth Policy Institute nêu ra để giải thích vì sao mức cung trên thị trường nông phẩm thế giới đang trên đà chựng lại là do một phần đất canh tác được sử dụng để xây dựng cơ sở hạ tầng. Điển hình là khu vực chung quanh thung lũng Central Valley bang California ; vùng châu thổ sông Nil bên Ai Cập cũng như là tại nhiều nơi khác tại hai nước rộng lớn ở châu Á là Trung Quốc và Ấn Độ

Thêm 219.000 miệng ăn mỗi ngày

Nhìn đến mức tiêu thụ của hành tình thì dân số địa cầu vào năm 2.010 đã tăng gấp đôi so với thời điểm của năm 1970. Các nông gia trên thế giới mỗi ngày phải đáp ứng thêm cho nhu cầu của 219.000 thực khách !
Mức tiêu thụ ngũ cốc trên thế giới cũng đã nhân lên gấp đôi trong thời gian từ 1.990 đến 2.005.

 Ngũ cốc /  Reuter
 
Ngoài ra, như cầu thực phẩm của hơn một nửa nhân loại ngày càng được « nâng cấp » tức là bữa ăn của khoảng 3 tỷ người ngày càng thêm phong phú cả về chất lượng lẫn khối lượng. Mức tiêu thụ về thịt cá, trứng, sữa tại các quốc gia đang phát triển đặc biệt tăng nhanh hơn so với các nước công nghiệp.

Nhìn chung, khối lượng thịt bò, heo và gia cầm để phục vụ cho 1,3 tỷ dân Trung Quốc hiện đã cao gấp hai lần so với ở Mỹ.

Một thách thức khác đặt ra trong vấn đề bảo đảm an toàn lương thực bắt nguồn từ chính sách phát triển nhiên liệu dầu thực vật. Trong năm 2009 chẳng hạn, Hoa Kỳ sản xuất được tất cả 416 triệu tấn ngũ cốc, trong số đó 120 tấn được sử dụng để chế biến dầu ethanol.

120 tấn ngũ cốc đó, theo thẩm định của ông Lester Brown, Chủ tịch Viện nghiên cứu Earth Policy Institute, có thể nuôi sống đến 350 triệu con người cho cả năm. Nói cách khác các dự án đầu tư ồ ạt của Âu Mỹ vào các loại dầu thực vật là một mối đe dọa trực tiếp đối với vấn đề an toàn lương thực của nhân loại.

Đề phòng khủng hoảng

Chính vì muốn tránh để lại xảy ra các cuộc bạo loạn vì lý do lương thực như cách nay ba năm cho nên cộng đồng quốc tế đã nhanh chóng lên tiếng báo động về những tác động kinh tế, xã hội khi giá lúa mì, ngũ cốc tăng 200% trong vài tháng.

Theo quan điểm của chuyên gia Liên Hiệp Quốc, ông Olivier de Schutter thì điều đáng mừng nhất là tương tự như cuộc khủng hoảng 2008, thực ra cộng đồng quốc không bị đe dọa thiếu lương thực. Tuy nhiên mỗi khi thiên tai hoành hành như nạn cháy rừng ở Nga, đợt nắng nóng đến thiêu người tại Ukraina ... đều đặt các thị trường nông phẩm của thế giới « trong tình trạng báo động » : các nhà cung cấp chưa vội bán lương thực để chờ thời giá. Còn về phía người mua thì lại hối hả liên lạc với các tay môi giới đề phòng nông phẩm thêm khan hiếm.

Trả lời đài RFI chuyên gia thuộc Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc, Concepsion Calpé lo ngại chính sách thu mua vội vã của nhiều quốc gia trên thế giới càng tạo thêm sức ép lên thị trường nông phẩm quốc tế :

« Hầu hết các loại lương thực, thực phẩm đều tăng giá, so với tháng 12 /2010, ngoại trừ giá thịt còn tương đối ổn định. Giá đường tăng 6% trong một tháng ; rồi giá dầu ăn, lúa mì, các sản phẩm chế biến từ sữa … đều tăng. Mối lo ngại hiện nay là hiện tượng vật giá leo thang kể trên sẽ dẫn đến những hậu quả ra sao ? Đó là những hậu quả kinh tế và xã hội, đặc biệt là tại các quốc gia phải nhập khẩu lương thực.

Năm ngoái, một số các quốc gia tại châu Phi đã có một vụ thu hoạch tương đối cao, nhờ vậy, trước mắt các nước này chưa bị đe dọa trực tiếp.

Vấn đề đặt ra là nhiều nơi do muốn đề phòng giá cả còn tăng thêm nữa và lương thực, thực phẩm trở nên khan hiếm hơn trong những tháng tới cho nên đang mua vào rất nhiều nông phẩm để tích trữ. Hiện tượng này lại càng đẩy chỉ giá nông phẩm tăng thêm cao. Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc hy vọng đây chỉ là một cơn sốt nhất thời và trong một vài tháng nữa với các vụ thu hoạch đầu năm, thị trường nông phẩm sẽ được thư giãn hơn ».

Trong những điều kiện như trên, vẫn theo ông Schutter muốn tránh để tạo nên những cơn sốt trên thị trường lương thực, thì điều tất yếu là nên củng cố thêm các khoản dự trữ đẻ điều hòa nhiệt độ trên thị trường, chống đỡ với các hoạt động đầu cơ. Đây là lý do khiến chính phủ Pháp đưa vào chương trình chủ tịch luân phiên nhóm G20 và G8 vấn đề giới hạn hiện tượng giá như yếu phẩm trồi sụt bất thường.

Bộ trưởng Nông nghiệp Pháp, Bruno Le Maire giải thích với báo giới :

« Một trong những hồ sơ lớn tôi phải theo dõi trong suốt năm 2.011 liên quan đến việc nước Pháp chuẩn bị hai Hội nghị quốc tế của nhóm G20 và G8. Ổn định giá cả lương thực là một trong những ưu tiên hàng đầu của Paris.

Giá nông phẩm dao động quá mạnh trên thị trường ảnh hưởng đến đời sống của giới nông gia khi họ phải mua cỏ và thức ăn cho gia súc ; ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hàng ngày của người tiêu dùng : sức mua của các hộ gia đình bị yếu đi khi thịt, sữa, bánh mì, hay mì sợi … tăng giá.

Nhìn rộng ra hơn, thì tại nhiều nơi trên thế giới hiện tượng giá lương thực tăng cao là nguy cơ dẫn đến bạo loạn. Theo tôi nước Pháp có trách nhiệm phải quan tâm đến vấn đề này. Đây là một trách nhiệm cả về mặt kinh tế lẫn đạo đức : mục tiêu của nước Pháp nhằm đẩy lui các hoạt động đầu cơ để thị trường nông phẩm hoạt động tích cực hơn ».

Riêng đối với khu vực châu Á các chuyên gia kinh tế dự báo : lạm phát tại châu Á có thể lến tới từ 10 đến 15% nếu như giá lương thực tăng từ 8 đến 9 %. Khi đó các cuộc bạo loạn như đã từng xảy ra tại Philippines hồi 2.008 sẽ khó tránh khỏi.