Vì sao quan hệ Mỹ-Hoa sẽ căng thẳng trong năm 2011...

Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Hồ Cẩm Đào tại trụ sở Liên Hiệp Quốc ngày 22/9/2010

Mở đầu năm dương lịch, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào sẽ tới Hoa Kỳ trong một chuyến thăm viếng chính thức đầu tiên của lãnh đạo Trung Quốc kể từ năm 2006. Ông sẽ dự quốc yến do Tổng thống Barack Obama khoản đãi và thăm thú nhiều nơi. Thực đơn sẽ có nhiều món rất lạ trong một chuyến xông đất ngoạn mục.
Cuộc thăm viếng được đôi bên chuẩn bị công phu từ năm ngoái, mãi tới cuối năm mới được Bắc Kinh xác nhận là vào ngày 19 Tháng Giêng tới đây. Nghĩa là hai tuần sau khi Quốc hội khóa 112 nhậm chức, ông Obama sẽ nghênh đón một phái đoàn hùng hậu gồm rất nhiều doanh gia Hoa lục với các hợp đồng đấm mõng doanh nghiệp Mỹ lên tới cả chục tỷ đô la - đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn. Nhưng vì tiền bạc không đem lại hạnh phúc, Tổng thống Mỹ còn phải nhìn vào nhiều hồ sơ khác, cả kinh tế lẫn chính trị và an ninh, giữa hai cường quốc Thái bình dương.
Quan hệ giữa hai nước trong năm 2011 này có thể được thấy từ chuyến thăm viếng. Tình  hình Đông Á cũng vậy.
***
Về bối cảnh, việc Hồ Cẩm Đào thăm viếng Hoa Kỳ đã bị đình hoãn mấy lần trong năm ngoái dù nguyên thủ hai nước đã có nhiều cuộc gặp gỡ song phương bên lề các Thượng đỉnh quốc tế. Mãi đến trung tuần tháng 12, Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ cùng Cố vấn về Á châu sự vụ trong Hội đồng An ninh Quốc gia và Phụ tá Ngoại trưởng Đặc trách Đông Á và Thái bình dương mới cùng đặc sứ Mỹ về hồ sơ hạch tâm tại bán đảo Triều Tiên tới Bắc Kinh dàn xếp. Song song, phái bộ về Ngoại thương của đôi bên cũng đã hội họp trong hai ngày 14-15 tháng 12 vừa rồi.
Trước khi họ Hồ tới Mỹ, Tổng trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ sẽ thăm Bắc Kinh trong bốn ngày, mùng chín tới 12, để đàm phán với vị tương nhiệm là Tướng Lương Quang Liệt rồi ghé Tokyo gặp Tổng trưởng Quốc phòng Nhật Bản Toshimi Kitazawa. Không phải ngẫu nhiên mà nhật báo lớn nhất của Nhật là Asahi Shimbun loan tin ngay hôm 31 tháng 12, rằng Bắc Kinh đang chuẩn bị kế hoạch thôn tính các hải đảo ngoài Đông hải, mà Trung Quốc gọi là Trung Nam hải - xin hiểu là Hoàng sa và Trường Sa - trước khi nhắm vào các đảo Senkaku của Nhật mà Trung Quốc gọi là Điếu ngư đài.... Trước đó một ngày, Đô đốc Tư lệnh Hạm đội Thái bình dương của Hoa Kỳ cũng cảnh báo về sự lớn mạnh của Trung Quốc như một đại cường quân sự Thái bình dương, với khả năng dùng phi đạn tấn công hàng không mẫu hạm của Hoa Kỳ. Để Đông hải sẽ trở thành ao nhà của Trung Quốc.
Vì vậy, dù chẳng là thầy bói thì người ta cũng đoán ra nghị trình của thượng đỉnh Mỹ-Hoa kỳ sẽ gồm khá nhiều hồ sơ, từ quan hệ kinh tế và ngoại thương giữa hai nước, đến các vấn đề nóng của khu vực Đông Á, gồm có chuyện Nam-Bắc Hàn, mối quan tâm của Nhật Bản và các nước Đông Nam Á và vị trí của Hoa Kỳ tại Á châu Thái bình dương....
***
Khi kinh tế Hoa Kỳ chưa phục hồi và thất nghiệp vẫn còn quá cao, Tổng thống Barack Obama lại bị thất thế vì phải chia quyền với đảng Cộng Hoà trong Quốc hội mà vẫn bị sức ép khá nặng của khuynh hướng bảo hộ mậu dịch từ đảng Dân Chủ. Ông chỉ có thể phần nào giành lại quyền chủ động hiến định cho Hành pháp là có những quyết định táo bạo về đối ngoại. Quan hệ với Bắc Kinh - cứng hay mềm - nằm trong sự tính toán đó trước hạn kỳ bầu cử 2012. Hạn kỳ đó cũng có Đại hội khóa 18 của đảng Cộng sản Trung Quốc, là khi Hồ Cẩm Đào sẽ chuyển giao di sản cho thế hệ lãnh đạo kế tiếp kể từ năm 2013.
Đó là khung cảnh chung của cả đôi bên trong lần gặp gỡ này.
Trong năm qua, khi Hoa Kỳ còn xoay trở với nạn bội chi và gánh nặng công trái quá cao, lãnh đạo Bắc Kinh đã ào ạt hứa hẹn hợp tác và đầu tư với các nước, 13 tỷ Mỹ kim với Pháp, 16 tỷ với Ấn Độ rồi 34 tỷ với Pakistan. Tới Hoa Kỳ lần này, Hồ Cẩm Đào cũng đem theo một tập chi phiếu rất dày và phe phẩy trước doanh gia Mỹ. Sau mấy chục nằm đầu tư rất mạnh vào Hoa lục và đóng góp tới 60% vào lượng xuất cảng của Trung Quốc, từ năm 2010, các doanh nghiệp Mỹ đang trải chiếu cạp điều chào đón doanh gia Trung Quốc đầu tư ngược vào Hoa Kỳ - với sự yểm trợ tích cực của Bắc Kinh.
Lần này, họ nhìn vào một số hợp đồng có thể lên tới 10 tỷ đô la và việc Hồ Cẩm Đào ghé thăm các doanh nghiệp Mỹ có vốn đầu tư của Trung Quốc tại Mỹ sẽ là một màn trình diễn ngoạn mục. Trung Quốc đang tích cực tạo việc làm cho công nhân Mỹ, như Tổng thống Obama mong muốn, ông nói gì bây giờ?
Việc Trung Quốc đầu tư ngược vào Mỹ còn có lợi thế là giúp doanh nghiệp và hàng hóa của Hoa lục vượt qua được rào cản về mậu dịch của Quốc hội và phần nào hóa giải áp lực của đảng Dân Chủ về hối suất quá thấp của đồng Nguyên. Trong suốt năm 2010, Chính quyền Obama đã bốn lần trì hoãn không đáp ứng yêu cầu của Quốc hội Dân chủ là ra phán quyết về chế độ hối đoái bất công - lũng đoạn và cạnh tranh bất chính - của Trung Quốc. Lần này, Bắc Kinh sẽ giúp ông có cái thế trả lời áp lực đó!
Nhưng, vấn đề không chỉ có hối suất đồng bạc!
Giữa hai quốc gia, việc mua bán tự do còn gặp nhiều chướng ngại khác trong khuôn khổ luật lệ của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO và nhiều doanh nghiệp Mỹ vẫn đang khiếu nại là khó kinh doanh bình đẳng tại Hoa lục vì chính sách nâng đỡ - trợ cấp - của Bắc Kinh cho doanh nghiệp nội địa. Và Hồ Cẩm Đào cũng không thể quên rằng xuất cảng vẫn là một đầu máy cần thiết cho đà tăng trưởng kinh tế ở nhà. Trong năm 2011 này, đà gia tăng xuất cảng đó có thể giảm mất hai phần ba, chỉ tăng 10% thay vì 30% như năm trước. Nguy lắm, nên làm sao dám xả đồng Nguyên.
Vì vậy, đôi bên sẽ còn đôi co về chuyện mua bán và nếu lại tìm cách hoà dịu như trong năm qua, ông Obama sẽ bị tấn công từ cánh tả, bên đảng Dân Chủ, từ phe bảo hộ mậu dịch. Khi ấy, đảng Cộng Hoà trong Quốc hội lại chỉ sang nhiều hồ sơ khác - về an ninh và đối ngoại.
***
Trong tháng cuối của năm 2010, cục diện Đông Bắc Á có biến chuyển đáng chú ý là Nam Hàn - và cả Nhật Bản - đều có lập trường dứt khoát hơn với Bắc Hàn Cộng sản khi Hán Thành nhất quyết tiến hành cuộc thao dượt quân sự với đạn thật. Kết quả là Bắc Hàn không pháo kích để trả đũa như đã hăm dọa mà lại dịu giọng thảo luận về việc Nguyên tử lực cuộc IAEA sẽ gửi nhân viên vào thanh tra. Thái độ cứng rắn ấy không chỉ nhắm vào Bình Nhưỡng mà thực tế là thông điệp cho Bắc Kinh.
Chính quyền Obama có ý hòa dịu với Trung Quốc - về chuyện đồng Nguyên lẫn mâu thuẫn tại bán đảo Triều Tiên - có thể vì trông đợi vào sự hợp tác của Bắc Kinh để can gián Iran. Chờ đợi hoài công. Bây giờ, khi cần xẵng giọng để biểu dương ý chí, ông Obama có thể chọn, Iran hay Trung Quốc, nơi nào thì có ấn tượng lớn mà lại ít rủi ro? Chuyện Iran sẽ dây dưa qua hai chiến trường nóng là Iraq và A Phú Hãn, và cả khối Hồi giáo. Chuyện Trung Quốc thì cả năm nay, thế giới đã thấy một khoảng trống nguy hiểm tại Đông Á mà Hoa Kỳ không thể quên lãng.
Ngoại trưởng Hillary Clinton đã quay về đó nhắc nhở nhiều lần, với hậu thuẫn không che giấu của các tướng lãnh và cả phe diều hâu bên đảng Cộng Hoà.
Thái độ khiêu khích của Bình Nhưỡng với vụ bắn chìm chiến hạm Cheonan hồi tháng Ba và pháo kích đảo Diên Bình vào tháng 11, trong khi Bắc Kinh vẫn thoái thác trách nhiệm kiểm toả Bắc Hàn, khiến Nam Hàn và Nhật Bản phải có phản ứng. Ông Obama có thế mạnh để nêu vấn đề và trấn an các đồng minh ở xa lẫn đối thủ chính trị ở nhà là ông vẫn còn đầy quyền chủ động.
Từ phía Quốc hội Dân Chủ, đầu tháng 12, Chủ tịch Ủy ban Ngoại giao Thượng viện là Nghị sĩ John Kerry đã có lối phát biểu nước đôi rất Mỹ: Hoa Kỳ muốn có chánh sách kết ước lâu dài với Trung Quốc dựa trên quan hệ thực tế về quyền lợi chứ không chủ trương ngăn chặn hay "be bờ". Nhưng, cũng chẳng có ảo tưởng hoặc lo sợ gì về những hứa hẹn hay đe dọa từ Trung Quốc. Lời trấn an đó thật ra vẫn được Bắc Kinh nhìn kỹ với... màu sắc Trung Hoa, với bệnh tự kỷ ám thị.
Hoa Kỳ đã loan báo là vẫn có mặt và có trách nhiệm tại Đông Á Thái bình dương, đã mở rộng sự hợp tác với Ấn Độ, Nam Hàn, Nhật Bản, các nước Đông Nam Á và Úc Đại Lợi. Và cũng ý thức được rất rõ những lo ngại của Bắc Kinh về nội tình kinh tế xã hội của Hoa lục. Nghị sĩ Kerry nói thẳng ra những bất ổn này: nạn di dân kiếm việc, sự chuyển dịch của dân số, hố giàu nghèo đang mở rộng, và môi sinh bị hủy hoại trước sự thụ động của hệ thống chính trị, v.v.....
Chánh sách hòa dịu mà Hoa Kỳ đã từng theo đuổi trong hai nhiệm kỳ của Tổng thống Bush và hai năm đầu của Tổng thống Obama đang đi tới điểm lật, và có thể bứt. Một khi dàn xếp xong chuyện Iraq và A Phú Hãn, Hoa Kỳ sẽ có đối sách rõ rệt hơn với Trung Quốc.
Chủ tịch Hồ Cẩm Đào không thể không biết những điều ấy. Cái kẹt của ông trước khi về hưu là phải bàn giao lại cho thế hệ lãnh đạo kế tiếp một di sản ổn định bên trong và một thế lực đáng nể ở bên ngoài. Về nguy cơ động loạn bên trong, chưa chắc ông đã giải quyết nổi. Với bên ngoài, Trung Quốc càng tỏ vẻ cương cường thì Hoa Kỳ càng cần chứng tỏ ý chí.
Vì vậy, cả hai lãnh tụ đều sẽ phải lên gân và quan hệ giữa hai nước sẽ chỉ thêm căng thẳng trong năm 2011 này. Chúc mừng năm mới!