Có thể thấy nội dung của phương pháp dưỡng sinh trường thọ (DSTT) là hết sức sâu rộng và phong phú,

 tuy nhiên muốn đạt được hiệu quả cao nhất cần đảm bảo tuân thủ triệt để 4 nguyên tắc cơ bản sau đây:

Thuận ứng với hoàn cảnh là cơ sở

Mục đích của phép DSTT là làm cho con người ngày càng thích ứng với mọi hoàn cảnh của tự nhiên và xã hội, đồng thời cũng thông qua sự thích ứng này mà đạt được mục đích của phép dưỡng sinh. Với môi trường tự nhiên, cổ nhân khuyên phải “thuận thiên thời”, tức là phải thích ứng với tự nhiên và phải lợi dụng tự nhiên nhằm bảo vệ và tăng cường sức khỏe. Ví như, nhà ở phải thoáng khí, mát về mùa hạ, ấm về mùa đông, “trong vườn trồng vài cây hoa… trước thềm đặt chậu nước lớn nuôi vài con cá vàng… phủi bụi, cắm hoa, câu cá… chẳng phải lo lắng buồn phiền” (theo sách Lão lão hằng ngôn) hay như sách Hoàng Đế nội kinh viết: “Hạ tam nguyệt… dạ ngọa tảo khởi, vô yếm ư nhật”, nghĩa là: mùa hạ hàng ngày nên dậy sớm để thuận ứng với sự hưng thịnh của dương khí, đi ngủ muộn một chút để thuận với âm khí suy vi, không nên khó chịu, ghét bỏ cái việc ngày dài trời nóng. Có thể nói, quan điểm dưỡng sinh thoát ly tự nhiên, trốn tránh xã hội là hoàn toàn xa lạ với Y học cổ truyền phương Đông và chắc chắn không thể đạt được mục đích kiện thân, khứ bệnh và trường thọ.

Vận động hợp lý là then chốt

Phương pháp DSTT luôn đặt con người và sự vật trong thế động và cũng lấy đó để đạt được mục đích đem lại sự khỏe mạnh về tâm hồn và thể xác cho con người. Y thư cổ viết: “Sinh mạng tại vu vận động” (sự sống là ở vận động) hay “hình bất động tắc tinh bất lưu, tinh bất lưu tắc khí uất” (cơ thể không vận động thì tinh không lưu thông được, tinh không lưu thông thì khí bị uất lại). Bởi vậy, cổ nhân khuyên nên “tập hít thở, thở ra khí cũ, hít vào khí mới, như con gấu vươn thân, con chim vỗ cánh là để sống lâu vậy” hay “hết thảy những ngày khí hậu bình thường, đều tùy trời nóng lạnh mà ra khỏi nhà đi bộ 3 dặm, 2 dặm, 300 bước, 200 bước đều tốt” (theo sách Bảo sinh danh) hay “theo đạo dưỡng sinh, không nên đi nằm sau khi ăn hoặc không ngồi suốt ngày, vì như thế làm khí huyết ngưng kết, lâu dần ắt tổn thọ” (theo sách Thọ thế bảo nguyên). Có thể nói, xa rời và thủ tiêu nguyên tắc vận động hợp lý thì cái gọi là “dưỡng sinh” sẽ không còn ý nghĩa gì nữa.

Cân bằng và toàn diện là yêu cầu

Cân bằng là cơ sở của sức khỏe, dưỡng sinh cũng lấy cân bằng làm mục tiêu để vươn tới. Bất luận phương pháp dưỡng sinh nào cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc đảm bảo sự cân bằng và toàn diện cho cơ thể. Ăn uống không nên thiên lệch, lao động không được quá sức, suy nghĩ chớ có cực đoan, tình dục cũng đừng thái quá… Cần vận dụng tổng hợp các biện pháp thì mới mong đạt được hiệu quả cao nhất của phép DSTT. Ví như, cổ nhân khuyên “ngũ cốc vi dưỡng, ngũ quả vi trợ, ngũ súc vi ích, ngũ thái vi sung, khí vị hợp nhi phục chi, dĩ bổ tinh ích khí” ý muốn nói nên ăn đầy đủ và cân đối giữa ngũ cốc, thịt cá, hoa quả và rau cỏ; hay phải luôn luôn chú ý giữ cân bằng âm dương trong đời sống tinh thần vì “nộ thương can, hỉ thương tâm, tư thương tỳ, ưu thương phế, khủng thương thận” (giận quá hại can, mừng quá hại tâm, suy nghĩ quá hại tỳ, ưu phiền quá hại phế, sợ hãi quá hại thận).

Chế nghi vận dụng là thường quy

Theo Y học cổ truyền, mỗi con người là một vũ trụ thu nhỏ, bởi vậy mỗi cá thể đều có những đặc điểm khác nhau về cấu trúc cơ thể, tuổi tác, giới tính, điều kiện sống và làm việc, tình trạng bệnh tật… hơn nữa lại được đặt trong một không gian và thời gian cũng không giống nhau. Cho nên, phương pháp dưỡng sinh cũng phải tuân thủ nguyên tắc “nhân nhân chế nghi, nhân thời chế nghi, nhân địa chế nghi”, nghĩa là phải tùy người, tùy thời, tùy nơi mà vận dụng cho phù hợp mới mong đạt được hiệu quả mĩ mãn.

Tóm lại, theo quan điểm của Y học cổ truyền phương Đông, con người không ai có thể thoát khỏi quy luật “sinh, lão, bệnh, tử” của tạo hóa, cũng không có phép thuật hay phương thuốc bí truyền huyền diệu nào có thể giúp cho con người “trường sinh bất tử”, nhưng bằng sự hiểu biết quy luật và khả năng cải tạo tự nhiên tuyệt vời của mình, con người hoàn toàn có thể đạt được mục đích sống khỏe hơn và sống lâu hơn so với những gì mình đã có. Bí quyết để đạt được điều này không có gì khác hơn là phải thấm nhuần sâu sắc và thực hành thuần thục phương pháp DSTT mà bao đời nay cổ nhân đã dày công kiến tạo và bồi đắp.

ThS. Hoàng Khánh Toàn