Thạch thốt nốt cần ướp lạnh hoặc trộn với đá cây đập nhuyễn cho ta thứ giải khát tuyệt hảo trong những lúc nắng nôi oi ả của mùa hè phương Nam dậy nắng lửa.

 Hằng năm, cứ sau Tết Nguyên Ðán là vào mùa khai thác nước thốt nốt của cư dân vùng Thất Sơn, An Giang. Ðến mảnh đất này, từ Tịnh Biên dài tới Tri Tôn, bạn sẽ bị cảnh quan kỳ thú của những rừng cây thốt nốt thân thẳng đứng, không cành nhánh, cao vút vươn lên trời xanh với chòm lá như đóa hoa khổng lồ, dăng dăng khắp chốn. Nhưng thích nhất là được thưởng thức hương vị mang hương rừng gió núi độc đáo của một vùng biên địa xa xôi từ trái thốt nốt.

 Thốt nốt là loại cây trồng khoảng ba bốn chục năm mới cao chừng 20 thước. Khi đó cây mới trổ bông vào mùa nắng. Chạng vạng, người ta leo lên thân tre cột sát thân thốt nốt lên tới ngọn, lấy những ống tre đã hong khói diệt khuẩn đeo sau lưng đặt vào vòi bông vừa mới cắt một khúc để lấy dịch. Từ ngọn cây này chuyền sang ngọn cây khác, họ đặt hết những ống tre ấy rồi nhanh nhẹn leo xuống đất. Rạng sáng hôm sau, họ lại leo lên lấy những ống tre hứng đầy dịch thốt nốt đem về nhà...

Sáng sớm hằng ngày, ta thấy trên các con đường núi xanh tươi, với chiếc đòn gánh trên vai, hai đầu là hai chùm ống đựng đầy nước thốt nốt, các cô thiếu nữ rong ruổi đi bán khắp nơi. Chỉ cần vài ngàn đồng là bạn đã được thưởng thức thứ nước ngọt ngào với mùi vị đặc trưng hấp dẫn của thốt nốt.

Thứ nước uống nhiều khoái cảm này hiện nay còn được bày bán dài theo các con đường dẫn vào nội ô thị trấn Tri Tôn, khu du lịch Lâm viên Núi Cấm (An Hảo, Tịnh Biên). Ngoài uống suông, để tăng thêm phần giải nhiệt, giống như nhiều loại nước giải khát khác, nước thốt nốt đã được người ta cho vô keo nhựa hoặc chai ướp lạnh. Loại nước chai này để lâu được, bán suốt ngày, không như nước thốt nốt đựng ống tre chỉ bán tới khi hửng nắng bị chua, mất ngon.

Nước thốt nốt còn được người dân địa phương ủ với một thứ cây rừng để lên men, tạo thành một loại bia khá đậm đà. Nước thốt nốt còn được cho vào chảo lá sen, vừa nấu trên bếp lò vừa quậy đều tay cho tới khi thành dung dịch màu vàng sệt thì cho vào khuôn, đóng thành cây. Ðó là đường thốt nốt. Loại đường này được nhiều du khách mua về nấu chè, thưởng thức hương vị ngọt thanh mà các loại đường khác không có được.

Cùng với nước, cơm thốt nốt cũng là hàng hóa thu hút nhiều khách du lịch phương xa tới đây thưởng thức. Cơm thốt nốt màu trắng ngà, mềm, dai, giòn giòn, ăn khá khoái khẩu khi cho thêm chút đường và nước đá đập nhuyễn. Món ngon từ thốt nốt còn có thạch thốt nốt, được cho vào keo nhựa thanh sạch. Loại này chỉ cần ướp lạnh hoặc trộn với đá cây đập nhuyễn là cho ta thứ giải khát tuyệt hảo trong những lúc nắng nôi oi ả của mùa hè phương Nam dậy nắng lửa.

Ðộc đáo hơn là bánh thốt nốt. Người ta lấy gạo nàng nhen - đặc sản Thất Sơn- xay thành bột, ủ một đêm cho lên men, hoặc gạo xay xong, đem phơi khô và cất trong vòng một năm mới cho thứ bánh không mềm nhão. Lấy bột trộn với cơm thốt nốt (lựa cơm dày) và nước thốt nốt rồi gói trong tấm lá chuối theo hình chữ nhật, dẹp như chiếc bánh gói, xong đem hấp. Chừng tiếng đồng hồ, theo hơi nóng bốc ra từ nắp xửng là mùi thơm ngào ngạt gọi mời lan tỏa khắp xung quanh. Mở gói lá ra, bánh thốt nốt có màu vàng sáp trông rất bắt mắt.

 Người ta còn làm bánh theo cách khác. Nhà “Nam bộ học” Sơn Nam trong quyển “Gốc Cây, Cục Ðá và Ngôi Sao - Danh Thắng Miền Nam” đã mô tả: “...đặc sản là bánh thốt nốt. Như ta biết, thốt nốt là trái có sớ dày, chứa chất đường ngọt, phải mài sớ vỏ của trái, trộn với bột gạo, gói lại, hấp chín.” Tuy nhiên, tại chợ cửa khẩu Tịnh Biên, bánh thốt nốt được bán dưới hình thức giống như chiếc bánh bông lan, vàng ươm và đẹp mắt!

 Với trái thốt nốt, cư dân vùng biên địa Thất Sơn kiếm sống cũng khấm khá. Ðó có thể gọi là mùa “mật” của họ trong những ngày nắng lửa oi nồng.