Tiết lộ trong các công điện ngoại giao quanh vụ người dự tính tự thiêu trước cửa Tòa Tổng Lãnh Sự Mỹ ở Sài Gòn cho thấy sự bất đồng giữa giới Ngoại giao Mỹ và những vị lãnh đạo Phật Giáo Hòa Hảo Thuần Túy tại Việt Nam.

Một loạt những bản tin mật, được chính quyền Hoa kỳ cất giữ trong vòng 40 năm qua, đã được bạch hóa. Trong số này có tin về một vụ tự thiêu ở Saigon trước cửa tòa tổng lãnh sự Hoa Kỳ.
Bản tin đã được báo Người Việt dịch và đăng tải và chúng tôi xin đăng lại để rộng đường dư luận.

WESTMINSTER (NV) – Tiết lộ trong các công điện ngoại giao quanh vụ người dự tính tự thiêu trước cửa Tòa Tổng Lãnh Sự Mỹ ở Sài Gòn cho thấy sự bất đồng giữa giới Ngoại giao Mỹ và những vị lãnh đạo Phật Giáo Hòa Hảo Thuần Túy tại Việt Nam.
Vụ tự thiêu xảy ra năm 2005, nhiều báo chí hải ngoại đã đưa tin, theo tin của Thông tấn xã AP, hoặc theo tin của Giáo Hội PGHH Thuần Túy Việt Nam.

Trong một công điện đánh đi trong ngày vụ tự thiêu hụt xảy ra, 19 tháng 8, 2005, Tổng Lãnh sự Seth Winnick kể lại sự việc:
“Vào khoảng 9 giờ sáng giờ địa phương, ngày 19 tháng 8, một người đàn ông không rõ danh tánh, mặc đồ bình thường, ngã gục ở gần cửa vào Tổng Lãnh Sự Quán Hoa Kỳ tại TP.HCM.
“Lính gác địa phương tại tòa Tổng Lãnh Sự chạy đến cứu thì thấy quần áo người này tẩm đầy xăng hay một thứ nhiên liệu tương tự. Ông này cũng cầm một chai nhiên liệu nữa. Một tay ông cầm cái bật lửa, tay kia ông có một bức thư. Lính gác giựt bật lửa ra khỏi tay ông này để bảo đảm an toàn cho ông.”

Sau đó, theo bức công điện, Công an Thành phố đã bắt người đàn ông này và mang ông ta đi đâu không biết.

TLS Winnick cho rằng nhân vật này có liên quan tới Phật Giáo Hòa Hảo vì ngay sau đó ông nhận được điện thoại từ cụ Lê Quang Liêm, một lãnh tụ Hòa Hảo ở Sài Gòn. Cụ Liêm báo cho ông Winnick biết có “tin từ miền Tây” nói rằng sẽ có vụ tự thiêu ở trước Tòa Tổng Lãnh Sự và hỏi thăm có gì xảy ra không.

Trong công điện gởi về Hoa Kỳ, TLS Winnick báo với Washington rằng: “Trong tất cả những lần gặp gỡ với cả cụ Liêm lẫn ông (Trương Văn) Đức, chúng tôi đều nhấn mạnh rằng tự thiêu là hình thức đấu tranh không chấp nhận được, bất kể nỗi oan tới thế nào.”
Trong một công điện theo sau đó trong cùng ngày, TLS Winnick báo về cho Washington là cả cụ Liêm lẫn ông Đức liên tiếp gọi vào Tòa Tổng Lãnh sự vào lúc 3 giờ chiều, hai cuộc gọi chỉ cách nhau vài phút.

Cả hai đều báo tin có tới 9 đạo hữu Hòa Hảo từ miền Tây lên Sài Gòn để lần lượt tự thiêu phản đối. Hai người hỏi “cộng đồng quốc tế” có định làm gì để giúp giảm “áp lực không chịu nổi” đối với Hòa Hảo.

Phía ngoại giao Mỹ từ chối không trả lời, mà chỉ nhấn mạnh là Mỹ không chấp nhận giải pháp tự thiêu và khuyến khích bên Hòa Hảo tránh các hành động dẫn đến chết người. Sau đó Mỹ báo cho Sở Ngoại Vụ tại Sài Gòn và cho Bộ Công An VN biết là có tới 8 tín đồ Hòa Hảo nữa sắp tự thiêu.

Khi sự việc xảy ra, Thông tấn xã AP đưa tin và đài RFA trích dẫn: “ Bà Julie Chung, phát ngôn viên của Đại Sứ Quán Hoa Kỳ nói rằng nhân viên an ninh đã ngăn chận không cho người một người đàn ông Việt Nam nổi lửa tự thiêu trước cửa Tòa Tổng Lãnh Sự Hoa Kỳ tại thành phố Hồ Chí Minh.”

Tuy nhiên, công điện được tiết lộ cho thấy AP và RFA khi đó đã không chuyển hết lời của bà Julie Chung. Trong công điện, TLS Winnick đề nghị lời phát ngôn cho bà Chung, “nếu được hỏi,” và lời phát ngôn đó bao gồm cả sự bất đồng ý kiến với bên Hòa Hảo. Lời phát ngôn đầy đủ có thêm đoạn sau:
“Hoa Kỳ kiên quyết bác bỏ hình thức tự thiêu và tất cả các hành động bạo lực cực đoan bất kể nỗi oan là thế nào. Chúng tôi thúc giục tất cả mọi người liên quan tránh các hành động dẫn đến chết người.”

Trong một bản tin 4 ngày sau đó, ký tên ông Nguyễn Văn Cội, Phát Ngôn Viên Giáo Hội PGHH Thuần Túy Việt Nam và Hải Ngoại, người tự thiêu được cho biết là ông Lê Văn Dương, “khoảng chừng 54 tuổi ở huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang.”

Lý do tự thiêu được cho biết là để “đòi lại nhà đất đã bị cán bộ nhà nước chiếm đoạt.”

Trong khi phía Hòa Hảo nhận ông Dương là tín đồ của mình, bên Công an VN lại thoái thác. TLS Winnick cho biết, “ Người liên lạc bên Bộ Công An muốn giảm thiểu yếu tố Hòa Hảo, mà nói với sĩ quan an ninh Tòa Đại sứ là người đàn ông bị bắt không thuộc giáo phái nào và bị bệnh tâm thần.”

Bốn ngày sau, ông tự thiêu này được thả, theo công điện đề ngày 23 tháng 8, 2005. TLS Winnick khi báo việc này về Washington có nói thêm:
“Việc nhà chức trách TPHCM thả ông này – một người mà chính họ công nhận là tâm thần không ổn – sau 4 ngày giam giữ, đối chọi rất khác với trường hợp Mục sư Tin Lành Báp-tít Thân Văn Trường, ông Mục sư vẫn bị giữ trong Bệnh Viện Tâm Thần ở Đồng Nai. Trong vụ Mục sư Trường, cảnh sát và nhân viên bệnh viện nói với chúng tôi rằng ông không gây nguy hiểm cho ông, cho gia đình, hay cho cộng đồng.”