Từ căn cứ Khe Sanh, HK tin rằng họ có thể kiểm soát và mở những đợt pháo kích và tấn công phá vỡ các mạng lưới tiếp vận vũ khí và các hành lang xâm nhập quân BV trên đường mòn HCM.

Khe Sanh

Concord là biểu tượng của khát vọng con người về dân chủ tự do. Vì những giá trị đó mà con người với vũ khi thô sơ dám đứng lên đối đầu với bạo lực hùng mạnh. Nhờ đó mới có một Hiệp Chủng Quốc HK với bản Tuyên ngôn Độc lập lịch sử, làm cơ sở để nhân loại tạo dựng một xã hội thực sự văn minh tiến bộ theo trào lưu tiến hóa của lịch sử.
Phần mở đầu Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ đã ghi rõ: “Chúng tôi coi những chân lý sau đây là hiển nhiên: mọi người đều được dựng lên bình đẳng. Tạo hóa đã phú cho họ một số quyền không thể chuyển nhượng được, trong đó có quyền sống, quyền được hưởng tự do và quyền được mưu tìm hạnh phúc. Chính để bảo vệ những quyền đó mà chính phủ được thiết lập giữa con người với nhau. Chính phủ nắm quyền hợp lý của họ do sự ưng thuận của nhân dân. Vì thế bất cứ hình thức cai trị nào có xu hướng phá hủy mục đích trên thì nhân dân có quyền sửa đổi hoặc hủy bỏ hình thức cai trị đó và thành lập một chính phủ mới, đặt nó trên nhũng nguyên tắc và tổ chức quyền hành của nó theo những hình thức mà nhân dân xét thấy có thể bảo đảm được an ninh và hạnh phúc cho mình”. (1)

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mượn những ý tưởng trên để mở đầu Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Gettysburg là biểu tượng của tình dân dân tộc nghĩa đồng bào như quan niệm của người Việt Nam: “Người chung một nước phải thương nhau cùng”. Những người Mỹ dũng cảm yêu chuộng tự do đã “đồng lao cộng khổ” mới tạo được một quốc gia độc lập trên một lãnh thổ rộng lớn dồi dào tài nguyên nhưng thiếu nhân lực để khai phá. Do đó nảy sinh mâu thuẫn đưa đến hiềm khích rồi anh em một nhà bất đắc dĩ phải đánh nhau. Nhưng khi hết đánh nhau cũng là lúc hết hận thù, tất cả đoàn kết trở lại để bảo vệ di sản của tiền nhân, phát triển nó thêm để truyền lại cho các thế hệ mai sau. Sau nội chiến, là thời kỳ phát triển không ngừng của HK, từng bước đưa đất nước này trở thành một siêu cường quốc đứng đầu thế giới.

Nhắc đến Gettysburg, phải chăng tân tổng thống Mỹ Barack Obama muốn chuyển thông điệp đầu tiên của ông đến giới lãnh đạo và nhân dân các nước Việt Nam, Triều Tiên, Iraq, Afghanistan, Palestine… về bài học lịch sử đau thương của Hoa Kỳ?

Normandy: Âu Châu là nguyên quán của những người đã lập ra nước Mỹ. Nơi đây vào những năm trước Thế chiến II, ba thế lực độc tài là Quốc Xã Đức, Phát Xít Ý và Cộng sản Liên Xô đã liên kết với nhau nhằm thống trị toàn thể các nước Âu Châu.

Đến giữa tháng 4/1940 toàn bộ phần đất Tây Âu, chỉ trừ Anh Quốc đã lọt vào tay Hitler. Ngày 8/9/1940 TT Mỹ Franklin D. Roosevelt tuyên bố đặt quốc gia trong tình trạng khẩn trương, luật trưng binh được ban hành, mọi công dân từ 18 đến 35 tuổi đều bị cưỡng bách thi hành quân dịch. Giữa tháng 6/1941, Đức xé bỏ hiệp ước bất tương xâm, khai chiến với LX. HK liền viện trợ vũ khí giúp Stalin chiến đấu chống Đức. Trong ba năm sau đó, Hồng quân LX gánh chịu những tổn thất hết sức nặng nề. Đầu năm 1944, họ đã đẩy lui Đức ra khỏi lãnh thổ và bắt đầu phản công tiến vào Đông Âu. Trên con đường tiến quân về Bá Linh, mối quan tâm hàng đầu của Stalin là giúp các đảng CS trong khu vực Balkan chiếm chính quyền, thành lập các nước Cộng hòa ở Đông Âu. Thảm họa Đức Quốc Xã sắp tàn thì một thảm họa mới đe dọa Âu Châu lại xuất hiện. Do đó HK tức tốc đổ bộ vào Tây Âu để cứu các nước này khỏi lọt vào tay LX. Khi chiến tranh chấm dứt, Âu Châu, Đức và thủ đô Bá Linh đều bị chia đôi, một bên thuộc ảnh hưởng Anh Pháp Mỹ, một bên thuộc ảnh hưởng Liên Xô.

Liên Xô và Hoa Kỳ đều là đồng minh trong hai trận thế chiến. Trong giai đoạn hậu chiến sau 1945, thế giới kỳ vọng họ sẽ bằng lòng với những phần đất ảnh hưởng được họ thoả thuận chia nhau trong giai đoạn hợp tác chống Đức Ý Nhật. Cả hai đều là thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, họ sẽ thiết lập một trật tự thế giới an ninh và bình đẳng cùng tồn tại và phát triển…Nhưng sự thù nghịch lại xảy ra với chiến tranh lạnh -cả hai vẫn giữ mối liên hệ với nhau, sống chung hòa bình, song chiến tranh nóng lại diễn ra ở VN.

Concord, Gettysburg và Normandy đều có biểu tượng riêng của nó trong lịch sử Hoa Kỳ. Vậy thì Khe Sanh nói lên biểu tượng gì của HK trong chiến tranh VN khiến tân TT Hoa Kỳ Barack Obama liệt kê nó với ba địa danh lịch sử lừng danh trong diễn văn nhậm chức của ông?

Khe Sanh: một căn cứ quân sự của HK trong chiến tranh VN. Khe Sanh nằm ở phía Nam khu Phi Quân Sự (vĩ tuyến 17) khoảng 23 cây số, cách biên giới Lào Việt khoảng 10 cây số. Trước tháng 3/1967, Khe Sanh do một đại đội Thủy Quân Lục Chiến HK trấn đóng được sự yểm trợ của một Đại đội Địa Phương Quân VNCH đồn trú cách căn cứ khoảng hai cây số. Vào thời điểm này, chiến tranh VN sắp đi vào một bước ngoặc mới. Đầu tháng 2/1967 khi đến thăm Anh Quốc, thủ tướng LX Kosygin lên tiếng yêu cầu HK chấm dứt không điều kiện việc oanh tạc miền Bắc để khởi đầu các cuộc thương lượng hòa bình. Do đó ngày 8/2/1967, TT Johnson chính thức gởi đến Chủ tịch Hồ chí Minh lời đề nghị: Hoa Kỳ sẽ ngưng ném bom Bắc Việt và ngưng tăng cường quân lực Mỹ ở miền Nam Việt Nam, nếu Bắc Việt cũng đình chỉ gởi người và vũ khí vào MN. Sau đó Mỹ và Bắc Việt sẽ tiến hành những cuộc mật đàm để giải quyết vấn đề miền Nam VN. Trong thư trả lời, Chủ tịch HCM cho biết nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa “không thể thương lượng dưới sự đe dọa của bom đạn Mỹ. Hoa Kỳ phải chấm dứt vĩnh viễn và không điều kiện việc ném bom và mọi hành động chống lại nước VNDCCH, khi đó hai bên mới có thể đàm phán và thảo luận những vấn đề mà hai bên quan tâm”. (2)

Để nắm ưu thế về quân sự trước khi bước vào đàm phán (một điều chắc chắn sẽ xảy ra) Hà Nội phải tăng cường xâm nhập nhiều hơn nữa người và vũ khí vào miền Nam. Căn cứ Khe Sanh nằm sát biên giới Lào Việt, cạnh Quốc lộ 9, đã án ngữ con đường xâm nhập của quân Bắc Việt từ đường mòn Hồ Chí Minh đặt trên lãnh thổ Lào vào chiến trường Trị Thiên Huế. Do đó từ cuối tháng 4/1967, Bắc Việt tập trung quân số đông đảo vào vùng này nhằm bứng nhổ căn cứ Khe Sanh. Hoa Kỳ phải tăng cường những đơn vị TQLC tinh nhuệ, thiết lập một hệ thống cứ điểm chiến lược kiên cố với quân số lên đến 6 ngàn. Từ căn cứ Khe Sanh, HK tin rằng họ có thể kiểm soát và mở những đợt pháo kích và tấn công phá vỡ các mạng lưới tiếp vận vũ khí và các hành lang xâm nhập quân BV trên đường mòn HCM. Các cuộc đụng độ đã gây tử thương cho 155 binh sĩ HK, nhưng quân BV bị thiệt hại nặng hơn với 940 cán binh tử thương. Từ giữa tháng 5/1967 Cộng quân tạm ngưng các hoạt động, áp lực quân sự giảm dần. HK rút bớt lực lượng khỏi Khe Sanh.

Trung tuần tháng 6/1967, Kosygin đến Mỹ tham dự Đại hội đồng LHQ. Trong cuộc họp kín với TT Johnson ngày 23/6, ông cho biết vừa nhận một điện văn của TT Phạm Văn Đồng gởi từ Hànội với nội dung: Hoa Kỳ chấm dứt ném bom, họ sẽ đến bàn hội nghị ngay. Từ đó có nhiều nổ lực quốc tế giúp Hoa Kỳ và Hànội đến bàn hội nghị, đáng kể nhất là trung gian của Pháp từ tháng 6/1967. Ông Raymond Aubrac (một người CS từng quen biết HCM hồi năm 1946) và Hervert Marcovich -cả hai là khoa học gia Pháp, nhiều lần đi Hànội gặp HCM và TT Phạm Văn Đồng để giúp BV và HK trao đổi những đề nghị. Phía Hànội do đại sứ Mai Văn Bộ phụ trách, còn phía Mỹ là Henry Kissinger. Hànội đòi HK ngưng ném bom MB vô điều kiện. HK đồng ý nhưng với điều kiện Hànội phải ngồi vào bàn hội nghị để giải quyết vấn đề miền Nam. Hànội đòi HK phải rút khỏi MN và thừa nhận MTGPMN. Cuối cùng BV nhấn mạnh: “chỉ sau khi Hoa Kỳ chấm dứt không điều kiện việc ném bom và bất cứ các hoạt động gây hấn nào khác chống Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thì họ mới có thể nói chuyện”.

Ngày 6/10/1967, Wallner -đại diện HK ở Paris, nhờ Marcovich trao cho đại diện Hànội ở Paris một dự thảo thông điệp xác nhận: Mỹ chấm dứt mọi hình thức đánh phá nước VNDCCH mà không nói đến điều kiện, Hànội có thể nhanh chóng tiến hành thảo luận với HK. Wallner nói thêm nếu đại diện Hànội đồng ý, Kissinger sẽ sang Paris trao tận tay cho BV thông điệp với nội dung trên. Hànội không trả lời. (3) Trong hồi ký, cựu Bộ trưởng Quốc phòng McNamara tiết lộ trong buổi họp nội các ngày 18/10/1967, TT Johnson đã chỉ thị cho Kissinger thông báo cho Bắc VN về sự tiếp tục sẳn sàng đàm phán của Hoa Kỳ. (4)

Trong giai đoạn chuyển tiếp, từ tháng 11/1967 đến tháng Giêng 1968, Lực lượng Vũ trang Giải Phóng Miền Nam (Việt Cộng) chuẩn bị thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị Đảng CSVN (tháng 12/1967): “Chuyển cuộc chiến tranh Cách mạng miền Nam sang một thời kỳ mới, thời kỳ giành thắng lợi quyết định”. (5) Đó là cuộc Tổng công kích + Tổng khởi nghĩa toàn miền Nam vào dịp Tết Mậu Thân 1968 mà giới lãnh đạo CSVN kỳ vọng sẽ đánh bại VNCH giành toàn bộ chính quyền; nếu không, những thắng lợi quân sự sẽ làm cơ sở giành ưu thế về chính trị trên bàn đàm phán.

Sau này, Thượng tướng Trần Văn Trà –nguyên Tư lịnh Quân Giải Phóng MN nhận xét: “Đi vào tổ chức thực hiện một quyết định lớn như vậy mà Bộ Chính trị chỉ dành cho các cấp ở chiến trường có ba tháng, thật là quá ngắn ngũi”. Ông cho biết mục tiêu đề ra là “Tiêu diệt và làm rã tuyệt đại bộ phận quân đội Sàigòn, đánh đổ chính quyền các cấp và giành toàn bộ chính quyền về tay nhân dân” và “tiêu diệt một phần quan trọng sinh lực và phương tiện chiến tranh của Mỹ” thì thật là vượt quá nhiều khả năng thực tế ta có. Thứ nhất ta không đủ sức -lực lượng ta chỉ bằng 1/5 của Mỹ và quân đội Sàigòn về bộ binh. Còn không quân, hải quân và cơ giới thì chúng có ưu thế tuyệt đối”… Ông chua chát kết luận: “Như vậy đề ra chủ trương TCK-TKN để giành toàn bộ chánh quyền về tay nhân dân” mà cán bộ và chiến sĩ ta diễn đạt gọn và đơn giản lúc đó là “dứt điểm” thì thật là hoàn toàn không thực tế, không thể thực hiện nổi, vượt quá sức của ta và coi thường khả năng và phản ứng của Mỹ”. (6)

Tại Khe Sanh từ đầu tháng 12/1967, tin tình báo cũng như không thám và các máy điện tử khám phá BV đã bố trí nhiều trận địa pháo và hỏa tiễn ở những đồi núi bao quanh căn cứ, trong khi nhiều sư đoàn chủ lực BV và các đơn vị pháo đang dồn về mục tiêu này. HK phải đưa một Trung đoàn TQLC trở lại Khe Sanh. Đêm 20/1/1968 Cộng quân bắt đầu khai hỏa với hàng ngàn hỏa tiễn, tiếp theo là các trận mưa pháo vào căn cứ. Kho chứa đạn khổng lồ trong căn cứ với 1500 tấn đã phát nổ. Phi đạo Khe Sanh dài 1,2 cây số bị cày nát phân nửa. Tướng Westmoreland khẩn cấp gởi 1500 quân tăng cường lực lượng phòng thủ, trong đó có TĐ 37 Biệt Động Quân VNCH. Quân Mỹ + Việt đổ bộ xuống Khe Sanh dưới làn mưa đạn.

Lúc bấy giờ cứ điểm này đang bị bao vây bởi khoảng 19 ngàn quân thuộc ba sư đoàn 304, 324, 325c Bắc Việt và có khả năng bị tràn ngập với chiến thuật biển người bất cứ lúc nào. Cục diện này tương tự trận Điện biên Phủ hồi đầu tháng 5/1954, khiến nhiều người lo ngại Khe Sanh có thể là chiến trường sẽ kết thúc chiến tranh VN. Tin tức chiến sự ở Khe Sanh là tin nóng bỏng nhất thế giới hồi đầu năm 1968, hầu như khắp nơi đều nhìn về VN theo dõi các biến cố đang xảy ra ở đây. Nhưng tình hình lại diễn ra theo hướng khác với cuộc tổng tấn công Tết Mậu Thân (30/1/1968): Cộng quân đồng loạt mở cuộc tấn công vào Sàigòn và hầu hết các tỉnh lỵ ở miền Nam. Nhưng ở Khe Sanh tình hình lại yên tỉnh. Sự lắng dịu chỉ kéo dài 6 ngày. Sau đó trận chiến trở nên ác liệt, lần đầu tiên có cả chiến xa PT-76 do LX chế tạo được đưa vào trận địa. Có đêm cộng quân pháo kích 1300 quả đạn đủ loại liên tục 8 giờ vào Khe Sanh làm nổ tung một kho đạn trong căn cứ.

Cuộc chiến Khe Sanh đầu năm 1968 kết thúc cùng lúc với đợt 1/Tổng công kích Tết Mậu Thân. Tình hình Khe Sanh lắng dịu trở lại từ cuối tháng 3/1968. Sau 77 ngày đêm chiến đấu, tổng kết số thương vong của hai bên được ghi nhận như sau: HK có 199 tử thương, 1600 bị thương. VNCH có 34 tử thương, 184 bị thương. Riêng CSBV số tử thương ước tính từ 10 ngàn đến 13 ngàn.

Sau này, các sách vỡ về chiến tranh VN có những nhận xét khác nhau về cuộc chiến Khe Sanh. Một lập luận cho rằng tướng Võ Nguyên Giáp muốn dụ HK dồn quân vào Khe Sanh để rảnh tay tấn công các vùng khác. Một lập nữa lại cho rằng tướng Giáp bao vây Khe Sanh với lý do muốn tạo một Điện Biên Phủ thứ hai buộc HK phải đầu hàng, rút lui khỏi miền Nam VN. Còn tài liệu chiến sử HK lại cho rằng tướng Westmoreland đã “tương kế tựu kế”. Ông mong Cộng quân tập trung nhiều binh đoàn gần Khe Sanh để ông dùng hỏa lực pháo binh và phi cơ tiêu diệt. (7)

Riêng cá nhân tôi, nghiên cứu về cuộc chiến của đất nước mình, tôi có nhận định khác, khi nhìn lại những biến cố tiếp diễn sau đó. Ngày 30/3/1968 TT Johnson ra lệnh xuống thang chiến tranh, hạn chế ném bom miền Bắc, nhằm tạo điều kiện cho việc thương thuyết sớm khai diễn. Ba ngày sau chính phủ VNDCCH ra tuyên bố sẳn sàng cử đại diện tiếp xúc với Mỹ. Cuộc đàm phán Mỹ và BV bắt đầu từ 13/5/1968 tại Paris giữa đại biểu Hà Nội, ông Xuân Thủy và đại diện HK, ông Harriman.

Đàm phán với CS Bắc Việt để giải quyết cuộc chiến ở Nam VN là chủ trương của HK. Một tháng sau khi ra lệnh cho hai Tiểu đoàn TQLC đổ bộ vào Đà Nẳng, tại Đại Học John Hopkins ngày 7/4/1965, TT Johnson mời gọi BV ngồi vào bàn hội nghị để giải quyết chiến tranh bằng đường lối hòa bình. Hà Nội luôn khước từ, trong ba năm sau đó, HK phải xử dụng hai gọng kềm: dội bom miền Bắc và đưa quân vào miền Nam VN để làm áp lực. Năm 1968 cuộc đàm phán đã khai diễn, chủ đích của HK đã đạt được. Từ đó, tôi cho rằng Khe Sanh đóng một vai trò quan trọng trong việc kết thúc chiến tranh VN. Năm 1967, Hà Nội đòi HK phải rút khỏi NamVN và thừa nhận Mặt trận Giải phóng. HK sẳn sàng đáp ứng đòi hỏi này, nếu MTGPMN chứng tỏ họ mạnh hơn VNCH và được nhân dân miền Nam ủng hộ. Cuộc Tổng công kích - Tổng khởi nghĩa Tết Mậu Thân sẽ trắc nghiệm điều đó.

Từ trước đến nay, có nhiều nguồn tin nói rằng Mỹ và Hànội đã thỏa thuận “án binh bất động” để Lực lượng vũ trang GPMN dốc toàn lực vào cuộc Tổng công kích -Tổng khởi nghĩa khắp các thị trấn, đô thị miền Nam. Họ lập luận nếu quả thật MTGPMN có ưu thế, được sự ủng hộ của dân chúng như họ thường rêu rao “kiểm soát 3/4 dân số và 4/5 đất đai” thì HK sẳn sàng rút quân để MTGP quản lý công việc MN theo cương lĩnh của họ. Nếu không thắng, MTGP sẽ cùng chính quyền Sàigòn đàm phán, giải quyết chiến tranh bằng con đường hòa bình. Chiến trường Khe Sanh diễn ra ác liệt 10 ngày trước khi CS mở ra cuộc Tổng công kích Tết Mậu Thân. Lúc đó, ai cũng thấy CSBV và HK đều dồn nổ lực vào Khe Sanh và đều có ý nghĩ nơi đây sẽ giải quyết cuộc chiến VN. Nhưng đó chỉ là kế “dương Đông kính Tây”. Quân Mỹ và Cộng sản Bắc Việt đều tập trung vào Khe Sanh, họ để Quân Giải phóng MN đọ sức với QLVNCH trong dịp Tết, thời điểm mà người lính Cộng Hòa lơ là trong phòng thủ vì đã có lịnh hưu chiến để ăn Tết cổ truyền. Như vậy, có thể nói chiến sự Khe Sanh để đánh lạc hướng trong âm mưu trắc nghiệm sức mạnh của Mặt trận Giải phóng Miền Nam nhằm đưa CS ngồi vào bàn hội nghị.

Hai mươi năm sau, vào năm 1988, Trần Bạch Đằng -cựu bí thư Thành ủy Sàigòn- Gia định, người đã chỉ huy cuộc Tổng tấn công Tết Mậu Thân ở chiến trường trọng điểm Sàigòn đã dành cho ký giả Úc Clayton Jones một cuộc phỏng vấn về biến cố này. Ông nói: “Chúng tôi bị dồn vào thế phải tổng công kích, dù chúng tôi đã cố gắng tìm kiếm nhiều giải pháp chính trị khác. Tôi đã thông báo điều này với chính Đại sứ Bunker vào năm 1967 khi chiến tranh sẽ là một điều tất yếu”. Đằng cho biết từ năm 1966 đến 1969, Việt Cộng đã tiếp xúc nhiều lần với Mỹ để trao đổi tù binh. Chính Bunker đã can thiệp để trả tự do cho vợ của Đằng là bà Nguyễn Thị Chơn, sau này là phụ tá đắc lực của bà Nguyễn Thị Bình tại bàn đàm phán Paris. (8)

Ngoài ra, vợ ông Trần bửu Kiếm là bà Dược sĩ Phạm thị Yên cũng được Mỹ phóng thích năm 1967 “để thực hiện một âm mưu chính trị mới”. Ông TBK là trưởng phái đoàn đầu tiên của MTGPMN tại hòa đàm Paris. Bà Yên là trưởng ban trí vận thành phố Sàigòn bị bắt khoảng năm 1961, bị giam ở Côn Đảo. Năm 1967, Mỹ đưa bà về Sàigòn, vào bệnh viện tư của bác sĩ Nguyễn Duy Tài, cho gia đình đến thăm nom. Vài tuần sau Mỹ chở bà lên biên giới Tây Ninh, đưa ít tiền ria và bảo: Bà đi thẳng thì lên Pnôm Pênh, có sứ quán của Việt Cộng ở đó. Bà rẽ tay mặt, thì vào chiến khu Việt Cộng. Tùy bà lựa chọn. Bà quyết định lên Pnôm Pênh. Năm 1968 bà trở về miền Nam và qua đời sau cơn sốt ác tính năm 1971.(9)

Tiết lộ của Trần Bạch Đằng về việc ông tiếp xúc với Đại sứ HK Bunker trước khi xảy ra biến cố Tết Mậu Thân đã giải tỏa một bí ẩn lớn mà từ trước nay những ngưòi nghiên cứu chiến tranh VN luôn thắc mắc. Họ tin rằng đã có một thỏa thuận ngầm nào đó giữa HK và CSVN về biến cố này…Nhưng chưa có tài liệu chứng minh, phải dành cho nó hai chữ “tồn nghi”.

Trong cuộc tấn công Tết Mậu Thân, một sử gia HK đã nhận xét “Việt Cộng đã chịu một thất bại quân sự nặng nề. Hàng chục ngàn cán binh cuồng tín nhất, có kinh nghiệm nhất từ vùng rừng núi nhẩy vào vùng đồng bằng và thôn quê gánh chịu những trận mưa bom chết người. Việt Cộng mất cả một thế hệ chiến binh và nhân dân thành phố cũng không chịu nổi dậy theo chúng”. (10) Nhờ đó, Hànội mới chấp nhận đàm phán theo đề nghị của HK. Dù thắng hay bại, CS luôn tự hào đã đến bàn hội nghị với Mỹ không phải dưới áp lực của bom đạn mà đã mở ra trận tổng tấn công khắp nơi kể cả Sài Gòn và Tòa Đại sứ Mỹ.

Trong đàm phán HK đưa ra đề nghị: HK và CSBV đồng rút quân khỏi miền Nam. Công việc miền Nam sẽ do nhân dân ở đây tự quyết định. Trong 4 năm thương thảo, Hà Nội đòi Mỹ phải rút quân khỏi miền Nam, còn họ nêu ra nhiều lý lẽ để né tránh, không chịu rút quân về Bắc để kéo dài chiến tranh. Đến 1972, năm cuối cùng của nhiệm kỳ mà TT Nixon hứa với nhân dân Mỹ sẽ giải quyết xong chiến tranh VN, khó có thể thực hiện được. HK phải tìm sự hợp tác với LX và TC để kết thúc chiến tranh. HK dành cho LX nhiều ưu đãi, hưởng qui chế tối huệ quốc, bán lúa mì với giá rẻ…Đối với Bắc Kinh, HK không dùng quyền phủ quyết giúp Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trở thành hội viên LHQ và là thành viên thường trực Hội đồng Bảo An có quyền hạn ngang hàng với LX và HK. Mối quan hệ giữa HK và hai nước CS đàn anh dựa trên cơ sở hai bên đều có lợi, cùng hợp tác bảo vệ hòa bình thế giới.

Được sự đồng thuận của LX và TC, Hiệp định Paris 1973 do Mỹ chủ động ra đời, chấm dứt chiến tranh dựa trên cơ sở không có sự can thiệp từ bên ngoài. Hội đồng Quốc gia Hòa hợp và Hòa giải dân tộc gồm ba thành phần ngang nhau sẽ đứng ra tổ chức cuộc tuyển cử dân chủ tự do để người dân miền Nam VN thực hiện quyền tự quyết của mình. Kết quả cuộc bầu cử, nếu được tổ chức theo tinh thần HĐ Paris 1973 có lẽ cũng tương tự như cuộc tuyển cử ở Cam Bốt khi nước này thi hành Paris 1991. Nghĩa là không có một lực lượng chính trị nào giành được ưu thế. Quốc hội do nhân dân miền Nam bầu ra sẽ phải thành lập một chính phủ liên hiệp và theo thể chế trung lập. Vì đó là xu thế phát triển của khu vực lúc bấy giờ. Từ khi thành lập hồi năm 1967, năm nước ASEAN đều có khuynh hướng thân Mỹ… Nhưng khi thấy Mỹ quyết tâm chấm dứt chiến tranh và rút lui khỏi MNVN, họ vội chuyển hướng chiến lược. Tháng 11/1967, năm nước ASEAN ra tuyên bố: “Cùng nhau hành động để biến vùng này thành một khu vực hòa bình, tự do và trung lập”.

Tóm lại mục tiêu của HK khi can dự vào cuộc chiến VN là giúp nhân dân miền Nam VN được hưởng các quyền tự do dân chủ, được tự quyết định vận mạng chính trị của mình chớ không phải bị áp đặt bởi bạo lực bên ngoài. Muốn vậy, phải đưa CS vào bàn đàm phán. Để thuyết phục Hà Nội, TT Johnson leo thang chiến tranh từng bước, một chiến thuật có trù liệu những thời gian tạm ngưng ném bom, tạo cơ hội cho Bắc Việt chấp nhận thương thuyết. Thái độ mềm dẻo đó khiến Hà Nội vững tin là HK không có quyết tâm đánh bại họ. Bắc Việt chỉ có thắng cùng lắm là hòa, nên cứng rắn không lùi trước áp lực của Mỹ. Họ nghĩ rằng sở dĩ HK ngưng oanh tạc chỉ vì dư luận chống đối của thế giới. Họ coi đề nghị đàm phán của Mỹ là dấu hiệu chứng tỏ sự yếu đuối của HK nên tiếp tục đưa quân vào miền Nam chiến đấu. Họ tin tưởng cuối cùng HK mệt mõi và rút lui, họ sẽ chiến thắng.

Khi bước vào đàm phán, HK đưa ra đề nghị lực lượng ngoại nhập (HK và CSBV) cùng rút khỏi miền Nam, nhân dân ở đây sẽ tự quyết định tương lai chính trị của họ. Đốihai nước CS đàn anh, HK cho rằng sự tranh giành ảnh hưởng giữa các cường quốc đã tạo ra nhiều lò lửa chiến tranh, điển hình là VN. Vì thế HK quyết tâm rút lui khỏi VN, kêu gọi LX và TC cũng tự chế như vậy. Nixon đã mở ra giai đoạn hòa hoãn họp tác với LX, dành cho họ rất nhiều ưu đãi. Nixon bắt tay với Mao Trạch Đông, thừa nhận vai trò lớn của TC như là lãnh tụ Thế giới thứ ba, tạo thế ba chân vạc vì nền hòa bình thế giới.

Sau khi dàn xếp xong với hai nước CS đàn anh, Nixon chấm dứt chiến tranh VN bằng một hiệp định hòa bình dựa “trên cơ sở tôn trọng các quyền dân tộc cơ bản của nhân dân Việt Nam và quyền tự quyết của nhân dân miền Nam Việt Nam”. Trong đó ghi rõ “nhân dân miền Nam Việt Nam tự quyết định tương lai chính trị của miền Nam Việt Nam thông qua tổng tuyển cử thực sự tự do và dân chủ, có giám sát quốc tế” (điều 9) và “Bảo đảm các quyền tự do dân chủ của nhân dân: tự do cá nhân, tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp, tự do tổ chức, tự do hoạt động chính trị, tự do tín ngưỡng, tự do đi lại, tự do cư trú, tự do làm ăn sinh sống, quyền tư hữu tài sản và quyền tự do kinh doanh”. (Điều 11)

Những sự kiện trên đã phản ảnh những điều mà TT Obama đề cập trong diễn văn nhậm chức, khi ông ta nhắc lại sự đối đầu với chủ nghĩa CS, các thế hệ trước biết xử dụng sức mạnh một cách thận trọng, chớ không phải tùy thích; mục tiêu có chính nghĩa; sức mạnh của những việc mà HK đã làm (công bằng, hợp lý, hai bên đều có lợi…) cùng sự khiêm tốn và tự chế.

Sau khi HĐ Paris 1973 ra đời, để chuẩn bị giành thắng lợi về chính trị, Trần Bạch Đằng cùng số cán bộ Trí vận và Địch vận MTGPMN ra sức vận động và tranh thủ các tôn giáo, các sĩ quan VNCH, các nhân sĩ có khuynh hướng yêu chuộng hòa bình và hòa giải dân tộc…tham gia Lực lượng thứ ba. Trong khi TT Nguyễn Văn Thiệu luôn kiên định với lập trường “bốn không”: không thừa nhận cộng sản, không trung lập hóa miền Nam VN, không lập chính phủ liên hiệp, không nhường đất cho cộng sản. Sau hơn hai năm không thuyết phục được TT Thiệu thay đổi lập trường, HK bỏ cuộc. Ngày 23/4/1975 trong diễn văn đọc tại Đại học Tulane, TT Ford tuyên bố: “Vai trò của Mỹ tại Việt Nam kể như đã chấm dứt và nước Mỹ sẽ không trở lại một cuộc chiến mà riêng đối với Mỹ đã coi là xong rồi”.

Hà Nội liền bắn tiếng chỉ chấp nhận nói chuyện với ông Dương Văn Minh –lãnh tụ Lực lượng thứ ba, để giải quyết vấn đề miền Nam VN. Sau khi nhậm chức, ông Minh liền cử người đến tiếp xúc với CS. Họ nói rằng giai đoạn thương thuyết đã qua, giờ đây ông Minh phải đầu hàng vô điều kiện. Ngay sau đó, cả ba thành phần chính trị ở miến Nam bao gồm những người quốc gia đã chiến đấu bảo vệ lý tưởng dân chủ tự do, những người cộng sản hoặc không CS thuộc MTGPMN tham gia phong trào “chống Mỹ cứu nước”, những người thuộc thành phần thứ ba yêu chuộng hòa bình chủ trương hòa giải dân tộc, lần lượt bị CSBV loại bỏ.

Thực trạng Việt Nam sau khi Hoa Kỳ chấm dứt can dự

Chủ nghĩa Cộng sản đã toàn thắng ở VN. Tháng 12/1976, CSVN triệu tập Đại hội Đảng lần thứ IV. Trong Báo cáo Chính trị, Tổng Bí thư Lê Duẫn vạch ra chủ trương của đảng trong giai đoạn mới là: “tiếp tục kề vai sát cánh với các nước Xã hội chủ nghĩa anh em chống chủ nghĩa đế quốc, đứng đầu là đế quốc Mỹ”. Ông Duẫn còn kêu gọi “xây dựng và phát triển Mặt trận nhân dân thế giới chống chủ nghĩa đế quốc, chĩa mũi nhọn đấu tranh vào tên đế quốc đầu sỏ là Mỹ”. (11)

Tháng 11/1978, Tổng Bí thư Lê Duẫn đi LX cùng Breznhev ký Hiệp ước hữu nghị hợp tác Xô Việt (3/11/1978). Ông Duẫn cho rằng “sự hợp tác toàn diện với Liên Xô theo hiệp ước hữu nghị và hợp tác Việt-Xô là hòn đá tảng của đường lối quốc tế và chính sách đối ngoại của Đảng và nhà nước”. (12) Ba tháng sau, vào cuối năm 1978, CSVN đưa quân sang Cam Bốt lấy cớ giúp nhân dân Campuchia lật đổ chế độ diệt chủng Pol Pot để xóa bỏ nhà nước Campuchia Dân chủ, lập ra nước Cộng hòa Nhân dân Campuchia do số cán bộ Khmer thân Hà Nội lãnh đạo.

Từ Bắc Kinh hệ thống truyền thông không ngớt lên án “tiểu bá” VN liên kết với “đại bá” LX thực hiện mưu đồ bá quyền ở Đông Nam Á. Vào thời điểm này TC thiết lập bang giao với Mỹ (1/1/1979). Ngay sau đó, Đặng Tiểu Bình đến thăm Mỹ, ông hô hào “Trung Quốc, Tây Âu, Nhật Bản và Hoa Kỳ cần phải thống nhất trong một liên minh chống bá quyền”. Đặng tuyên bố “Bắc Kinh sẽ dạy cho Việt Nam một bài học”. Trên đường về nước, khi ghé Đông Kinh, Đặng nói với cựu thủ tướng Nhật Kakuei Tanaka là sẽ “trừng phạt Việt Nam nặng nề” (13)

Dù điều 6 của Hiệp ước hợp tác Xô Việt qui định rõ “trong trường hợp một trong hai bên bị tấn công thì hai bên đã ký hiệp ước sẽ lập tức trao đổi ý kiến và áp dụng những biện pháp thích đáng có hiệu lực để bảo đảm hòa bình và an ninh của hai nước”…Song TC bất kể phản ứng của LX, họ huy động 60 vạn quân mở cuộc tấn công qui mô vào VN trên tuyến biên giới dài hơn 1000 cây số.

Chưa đầy 5 năm sau khi HK rút lui khỏi VN, chiến tranh lại tái phát. Lần này, các nước CS đánh nhau báo hiệu bước thoái trào của chủ nghĩa cộng sản. Thế giới tấn công Mạc Tư Khoa vì họ xâm lăng Afghanistan và yểm trợ CSVN đưa quân vào Cam Bốt. Sau 10 năm sa lầy vì hai cuộc chiến này, cuối cùng Hà Nội và Mạc Tư Khoa đều phải rút quân về nước. Một vài năm sau LX sụp đổ, khối CS Đông Âu tan rã. Chiến tranh lạnh hay cuộc đối đầu của HK chống chủ nghĩa CS chấm dứt.

Khi LX sụp đổ, hệ thống XHCN cáo chung, giới lãnh đạo CSVN vội đến Thành Đô xin nối lại bang giao với TC. Chủ trương của Hà Nội là đoàn kết hai nước “hợp tác bảo vệ chủ nghĩa xã hội, chống đế quốc Mỹ”. Để làm vừa lòng TC, tướng Lê Đức Anh còn đề ra “giải pháp Đỏ” nhằm thúc đẩy hai lực lượng CS Khmer (Pol Pot và Hun Sen) hợp tác với nhau để củng cố xã hội chủ nghĩa. Trong quyển “Hồi ức và suy nghĩ” (2003) cựu thứ trưởng Ngoại giao Trần Quang Cơ, người đã đại diện Hà Nội trực tiếp đàm phán với Bắc Kinh tại Thành Đô tiết lộ: “Chiến lược của Trung Quốc là đặt ưu tiên cao nhất vào việc tranh thủ Mỹ, phương Tây, ASEAN để phục vụ mục tiêu ‘bốn hiện đại hóa”. Nên họ nói rõ họ coi quan hệ với Việt Nam sau này chỉ nằm trong phạm vi quan hệ giữa hai nước láng giềng… Quan hệ Việt Nam – Trung Quốc không thể làm cho Mỹ và ASEAN lo ngại”.
Còn “giải pháp đỏ”, họ cũng chỉ trả lời là phải giải quyết xong vấn đề Campuchia, họ mới tính đến việc này. Thực chất phương án của TQ là nhằm xóa đi chính quyền và quân đội của Hun Sen để giao thực quyền cho cựu hoàng Sihanouk”.

Ông Cơ kết luận: “Cuộc hội đàm Thành Đô tháng 9/1990 hoàn toàn không phải là một thành tựu, hiện tại (2003) đó là một sai lầm hết sức đáng tiếc về đối ngoại. Vì quá nôn nóng cải thiện với TQ, đoàn ta đã hành động một cách vô nguyên tắc, tưởng rằng thoả thuận như thế sẽ được lòng Bắc Kinh…Việc bình thường hóa quan hệ với TQ, làm cho uy tín quốc tế của ta bị hoen ố”. Ông Cơ nói thêm “TQ một mặt bác bỏ những đề nghị của ta, nhưng mặt khác lại dùng ngay những đề nghị đó chơi xấu ta với các nước khác nhằm tiếp tục cô lập ta”.

Đúng như nhận xét của ông Cơ “Chiến lược của TQ là đặt ưu tiên cao nhất vào việc tranh thủ Mỹ…” Đó là con đường mà Đặng Tiểu Bình đã thực hiện từ 1979 khi TQ bình thường hóa bang giao với Mỹ và Nhật. Kế hoạch hiện đại hóa XHCN của Đặng thành công, TC càng ve vãn Mỹ, Nhật và khối ASEAN để TQ sớm hội nhập với thế giới qua hai tổ chức APEC và WTO. Và họ đã đạt được mục tiêu này hồi năm 1998 và 2000.

Từ khi Nixon gặp Mao hồi tháng 2/1972, TC đã hợp tác với HK kết thúc cuộc chiến ở VN, mối quan hệ ngày càng phát triển, hai bên đã chính thức thiết lập bang giao vào đầu năm 1979. Trong khi LX và CSVN tiếp tục chống Mỹ. Khi LX sụp đổ những người lãnh đạo CSVN quay về với TC, kỳ vọng sẽ tiếp con đường chống đế quốc Mỹ. Một tính toán sai lầm! TQ giờ đây đâu còn chống ĐQ Mỹ như hồi thập niên 1950-60. Giang Trạch Dân vạch ra phương châm cho mối quan hệ mới Việt-Trung là “láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng về tương lai. Số phận đất nước cũng giống như số phận đoạn trường của Thúy Kiều của Nguyễn Du

“Chém cha cái số ba đào,
Cổi ra rồi lại cột vào như chơi”.

Thúy Kiều vừa thoát khỏi lầu xanh, số phận đẩy đưa, lại trở lại lầu xanh, chịu cảnh “thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần”. Còn CSVN đã thoát khỏi kẻ thù của mình (cũng là kẻ thù truyền kiếp của dân tộc), lại bổng dưng tự nguyện “đưa cổ vào tròng” trở lại. Vì hợp tác toàn diện với TQ, hai cố vấn tối cao Đỗ Mười và Lê Đức Anh chỉ thị TT Phan Văn Khải khước từ thiện chí của TT Clinton giúp Hà Nội gia nhập WTO hồi cuối năm 1999. Vì láng giềng hữu nghị, trong hiệp ước biên giới và lãnh hải, CSVN đã mất nhiều đất và biển so với các hiệp ước biên giới mà Pháp nhân danh VN đã ký với triều đình nhà Thanh hồi năm 1886. Cũng vì tình hữu nghị mà năm 1958 Chủ tịch Hồ Chí Minh và TT Phạm Văn Đồng đã sốt sắng công nhận tuyên cáo lãnh hải 12 hải lý của Bắc Kinh, trong đó xác nhận Hoàng Sa và Trường Sa thuộc chủ quyền TQ

Tình hữu nghị với TQ do ông HCM vun bồi đã đổ vỡ từ sau 1975 khi Tổng bí thư Lê Duẫn lên án Bắc Kinh là bọn phản động, tiếp tay với đế quốc Mỹ. Từ đó BK trở thành kẻ thù của Đảng CSVN. Tình hữu nghị Việt-Trung đã không còn thì công hàm năm 1958 của TT Phạm Văn Đồng gởi TT Chu Ân Lai cũng không còn giá trị. Nhưng nay lại kẹt vì đảng CSVN đã quay về với TQ với chủ trương hợp tác toàn diện, hữu nghị lâu dài… thì làm sao có thể giành lại được Hoàng Sa và Trường Sa!

Trong cảnh đoạn trường, tấn thối lưỡng nan… nhiều người cộng sản phân vân giữa hai lựa chọn: “Theo Trung Cộng thì mất đất” còn “Theo Mỹ thì mất đảng”. Để ra ngoài vấn đề “mất đất hay mất đảng” câu hỏi đặt ra là:

- Tại sao phải theo TC? Không có một thế lực nào bắt buộc ta phải theo TC cả?
- Tại sao phải theo Mỹ? Cũng không có ai buộc mình phải theo Mỹ cả?

Cả hai sự lựa chọn trên nếu có, đều không thực tế. Vì sao? Do thế địa lý chính trị, VN nói riêng và Đông Dương nói chung là nơi duy nhất trên thế giới có chiến tranh liên tục trong gần nửa thế kỷ (1946-1990). Cuộc chiến này tác hại nặng nề đến mối bang giao giữa các cường quốc. Vì thế đây cũng là nơi duy nhất, trong vòng bốn thập niên đã có tới bốn hội nghị quốc tế được triệu tập với sự tham dự của tất cả 5 thành viên thường trực Hội đồng Bảo An LHQ. Đó là: Hội nghị Genève 1954 về Đông Dương, HN Genève 1962 về Lào, HN Paris 1973 về VN và HN Paris 1991 về Cam Bốt.

Trong hội nghị Genève 1954, các cường quốc thừa nhận Lào và Cam Bốt là hai nước trung lập. Còn VN tạm thời chia đôi. Cuộc tổng tuyển cử thống nhất VN dự trù diễn ra năm 1956 bất thành. Hai đồng chủ tịch hội nghị Genève 1954 là Liên Xô và Anh Quốc đều nhìn nhận rằng: “tổng tuyển cử thực ra không quan trọng bằng việc duy trì hòa bình”. Để rảnh tay đối phó với vấn đề nội bộ LX chủ trương sống chung hòa bình với Mỹ. Họ còn đề nghị thu nhận hai nước VN vào LHQ như là hai quốc gia riêng biệt. Việc thừa nhận nguyên trạng chính trị ở VN với hai chính phủ cùng tồn tại hòa bình đã được TC đề cập ngay sau khi hội nghị Genève bế mạc. TT Chu Ân Lai đã đề nghị với đại sứ Ngô Đình Luyện, bào đệ thủ tướng nam VN về đặt sứ quán hai nước ở Bắc Kinh và Sàigòn. (14)

Năm 1960, CSVN triệu tập Đảng lần thứ III, phát động chiến tranh giải phóng MN. Hà Nội liền khuynh đảo chính quyền trung lập của Lào, đưa quân vào Hạ Lào thiết lập đường mòn HCM chuyển vận người và vũ khí vào Nam VN. Nội chiến Lào bùng nổ, Hội nghị Genève 1962 được triệu tập, các cường quốc tái xác nhận Lào trung lập. Hơn một thập niên sau, HĐ Paris 1973 ra đời, các cường quốc tham gia một hội nghị quốc tế về VN, đồng ký một bản Định ước trước sự chứng kiến của ông TTK/LHQ, tuyên bố tán thành và ủng hộ HĐ Paris. Việc hiệp định qui định một hội đồng (thực sự là một chính phủ) hòa giải và hòa hợp dân tộc gồm ba thành phần ngang nhau đứng ra tổ chức cuộc bầu cử, đã hàm ý chính phủ tương lai thành hình tại miền Nam sau chiến tranh sẽ là liên hiệp trung lập, không có sự can thiệp từ bên ngoài.

Ông Dương Văn Minh lên cầm quyền với thiện ý sẽ thực hiện kế hoạch trên, nhưng CS buộc ông đầu hàng. Sau đó chiến tranh VN tái phát ở biên giới Tây Nam, Hà Nội liền đưa quân sang Nam Vang lật đổ Pol Pot. Cuối cùng một hội nghị quốc tế lại được triệu tập để chấm dứt cuộc chiến Cam Bốt. HĐ Paris 1991 ra đời rập khuôn hiệp định Paris 1973 về VN. Chỉ có điểm khác, ở VN có Hội đồng Quốc gia Hòa giải gồm ba thành phần còn ở Cam bốt có bốn thành phần, vì phe CS có hai nhóm: Khmer Đỏ của Pol Pot (thân TC) và Khmer Đỏ Hun Sen (thân CSVN). Một cuộc tuyển cử dưới sự giám sát của LHQ đã được tiến hành vào năm 1993. Từ đó Cam Bốt trở thành một quốc gia đa đảng.

Tóm lại, do thế địa lý-chính trị, VN chỉ có một con đường duy nhất, một sự lựa chọn duy nhất là đứng ngoài ảnh hưởng của các cường quốc. Đi sai con đường tất yếu đó, hơp tác toàn diện với LX nên chiến tranh tiếp diễn sau 1975. Hợp tác toàn diện với TC thì mất một phần đất ở thác Bản Giốc ở Ải Nam Quan… còn Hoàng Sa và Trường Sa thì khó lòng thu hồi lại được, trong khi đất nước ngày càng tụt hậu. Tất cả chỉ vì ý tưởng “chống Mỹ”. Nay TT Obama nhắc lại chiến tranh VN chỉ võn vẹn hai chữ Khe Sanh. Vậy Khe Sanh mang ý nghĩa gì trong chiến tranh VN?

Có phải Khe Sanh đã góp phần chuyển cuộc chiến VN đã kéo dài quá lâu từ “đánh” sang “đàm”. Rồi từ “đàm” sang kết thúc. Sau đó “Miền Bắc và miền Nam Việt Nam sẽ không tham gia bất cứ liên minh quân sự hoặc khối quân sự…” (Điều 15d/HĐ Paris 1973) Đó chính là mục tiêu của HK ở Việt Nam mà TT Johnson đã tuyên bố tại Đại học John Hopkins ngày 7/4/1965: “Nơi đây [VN] không phải là căn cứ quân sự cho nước nào và cũng không liên minh với nước nào”. Trong điều kiện độc lập đó, một dân tộc vốn có truyền thống tự chủ tự cường sẽ phát huy sức mạnh bằng sự họp tác toàn dân để mang lại phồn vinh cho đất nước, không còn hợp tác liên minh với ngoại bang đem thảm họa lại cho dân tộc.

Nhắc Khe Sanh cũng chưa đủ, TT Obama còn nhắc Gettysburg, cho thấy nhân dân Mỹ cũng có truyền thống cao đẹp như dân tộc Việt Nam “Người trong một nước phải thương nhau cùng”. Nhờ đó mà sau nội chiến, họ không còn thù hận, góp phần hàn gắn vết thương chiến tranh nhanh chóng, đất nước trở nên phú cường. Đây có thể là thông điệp mang nhiều ý nghĩa mà TT Obama muốn gởi đến Việt Nam vừa giúp HK xóa đi “hội chứng Việt Nam” đã ám ảnh họ từ bấy lâu nay.

Chú thích:

1- Peter Wells, The American War of Independence, Holder & Stroughton, London, 1967, PP 124/125.
2- Lyndon B. Johnson, The Vantage Point: Perspectives of the Presidency, Redwood Press Ltd, London, 1972, PP 592/95
3- Nguyễn Đức Thiện, Diễn tiến và hậu quả HĐ Paris 1973 về Việt Nam, Tự Lực, Hoa Kỳ, 205, Tr. 162-179.
4- Robert S. McNamara, In Retropect – The Tragedy and Lessons of Vietnam, Times Books, Random House, New York, 1995, P. 302
5- Học Viện Quan hệ Quốc tế, Thắng lợi có tính thời đại và cuộc đấu tranh trên mặt trận đối ngoại của nhân dân ta, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1985, Tr. 88
6- Chung một bóng cờ, (Về Mặt trận Giải phóng MNVN) Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội, 1993, Tr.305.
7- Phạm Cường Lễ, Khe Sanh 77 ngày trong năm 1968.
8- John Clayton, Twenty Years Ago: The Tet Offensive – Viet says: We are forced into Tet, The Christian Science Monitor, Vol 80, Feb 1-7, 1988.
9- Chung một bóng cờ, Sđd, Tr. 947-49.
10- Don Oberdorpher, Tet, Doubledy & Co, New York, 1971, PP329/30.
11- Lê Duẫn, Tình hình thế giới và chính sách đối ngoại của nhân dân ta, Nxb Sự thật Hà Nội, 1980, Tr. 112.
12- Lê Duẫn, Đoàn Kết và hơp tác toàn diện với Liên Xô, là nguyên tắc, là chiến lược và tình cảm của chúng ta, Nxb Sự Thật, Hà Nội, 1982, Tr 117.
13- Grant Evans & Kelvin Rowley, Red Brotherhood At War: Indochina Since The Fall of Saigon, Pluto Press, Australia, 1984, P.129
14- Sự thật quan hệ Việt Nam-Trung Quốc trong 30 năm qua, Văn kiện của Bộ Ngoại giao nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1979, Tr.38.