Thủ đô Washington chào xuân đến với hàng trăm loài hoa đang khoe sắc.

 Hoa đào đến một tuần lễ rồi đi, theo sau không biết bao nhiêu loài hoa khác, hoa uất kim hương (tulip), thủy tiên, dogwood... Và hoa lan, loài hoa tiêu biểu của mùa xuân, cũng đang nở rộ trong vườn bách thảo nhà kính, gần trụ sở quốc hội Hoa kỳ để chờ du khách đến thưởng lãm. Mời quí thính giả theo dõi bài viết về hoa lan của thông tín viên Jerilyn Watson trong Câu Chuyện Nước Mỹ tuần này

 Hình: Kim Varzi
Lan, loài hoa tiêu biểu của mùa xuân, đang nở rộ trong nhà kính vườn bách thảo trong thủ đô Washington chờ du khách đến thưởng lãm

Nhiều người vẫn cho rằng lan là một loài hoa đẹp, đắc tiền ngào ngạt sắc hương, chỉ sống được ở những khu rừng nóng ẩm của khí hậu nhiệt đới. Nhưng thực tế không hẳn vậy. Người ta đã tìm thấy một vài cây lan tại Bắc cực, một số thì mùi chẳng thơm tho gì, và không phải loài lan nào cũng đẹp. Vào thời buổi bây giờ, mua lan về trồng rẻ hơn xưa rất nhiều.

Lan là giống cây mọc rất nhiều trên thế giới. Nhưng một số loài hoa lan mọc dại trong thiên nhiên đang gặp nguy cơ tuyệt chủng. Đồng thời người ta lại có những vườn sản xuất hoa lan nên lan đã trở thành một loài cây trồng trong nhà kính đem lại nhiều lợi nhuận quan trọng.

Một số giống lan đang gặp nguy cơ tuyệt chủng, nhưng hiện nay các phương pháp khoa học giúp sản xuất dược rất nhiều giống lan để đem bán trên thị trường.

Ngành trồng tỉa và bán hoa lan đặc biệt quan trọng ở những quốc gia như Hà Lan, Singapore, Đài Loan và Thái Lan. Hoa lan được trồng trong chậu để trang hoàng nhà cửa nhưng chúng cũng còn được trồng để cắt hoa đem bán.

Hoa lan có đủ mọi hình thể, kiểu dáng lớn nhỏ, với muôn vàn màu sắc khác nhau và nhiều loại còn pha trộn đủ mọi loại màu sắc. Có những bông thật to và có những bông nhỏ li ti.

Tuy nhiên các loài lan đều có một số đặc điểm chung. Những cánh hoa lan bao ở bên ngoài nụ trước khi hoa nở. Thường thì lan có 2 cánh, cánh thứ ba lại tựa như môi chúm chím. Cách xếp đặt cánh hoa của loài lan cũng giống như loài huệ tây hay hay diên vĩ.

Để sinh sản, các bông hoa lan có nhụy đực và nhụy cái trên một đài hoa.

Không phải loài lan nào cũng mọc trên đất, một số mọc trên các thân cây. Tuy nhiên không giống như loài ký sinh hay tầm gửi, lan không rút tỉa mất các chất dinh dưỡng của thân cây nơi từ đó nó mọc lên.

Vào lúc này du khách đến thăm thủ đô Washington có thể đến xem cuộc triển lãm hoa lan có tên là “Lan: Một Hành Trình Văn Hóa.” trưng bày tại vườn bách thảo nhà kính gần trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ.

Hoa lan tươi được trưng bày trong tòa nhà kính của vườn bách thảo, khoe sắc từ các bồn, rủ từ trên cành cây xuống hay lả lướt từ những giỏ hoa treo lửng lơ trong nhà kính.

Trên toàn thế giới có chừng 25 ngàn giống hoa lan. Lấy ví dụ Costa Rica có khoảng 1.500 giống lan. Hoa Kỳ có khoảng 75, xứ Greenland ở tít tận phương bắc chỉ có 4 loại.

Nhiều khách đến xem cuộc triển lãm hoa lan này cho biết họ nhận ra vài loại lan thông thường, chẳng hạn như loại lan Cattleya, được nhiều người chú ý. Có rất nhiều loại lan thuộc họ Cattleya. Hầu hết các chủng loại này mọc trên ngọn cây cao trong các rừng nhiệt đới ở Trung và Nam Mỹ. Chúng cần đến nhiệt độ nóng ấm để phát triển mạnh.

Người ta thường tả màu sắc rực rỡ, chói chang của cánh giữa của loài lan Cattleya là “khoe khoang”. Nhưng không chỉ đẹp mà nó còn là nơi cho ong bướm đậu để gieo rắc phấn hoa. Màu sắc lộng lẫy và kiểu dáng của cánh giữa giúp thu hút côn trùng, ong bướm.

Đánh hoa lan rừng về trồng là hành động bất hợp pháp, nhưng những kẻ săn trộm thường vẫn làm như vậy. Hoa lan sinh sản rất khó. Chúng phải lệ thuộc vào chim chóc, ong bướm hay các loài côn trùng khác để đem phấn hoa từ bông này sang bông khác.

Một số còn đánh lừa ong bướm bằng cách toát ra một mùi hương để hấp dẫn côn trùng. Có loài còn tự biến đổi hình dáng giống như những con ruồi cái để hấp dẫn ruồi đực.

Rồi lại có những giống lan cụp cánh giữa lại khi ong bướm đậu vào để giữ chúng trong giây lát khiến cho côn trùng đậu vào phải chạm đến phấn hoa. Phấn hoa dính vào ong bướm sẽ được chúng mang sang bông khác. Khi bông hoa thụ phấn thì hạt giống bắt đầu hình thành.

Hạt giống hoa lan mọc rất chậm. Đôi khi phải mất nhiều tháng mới phát triển bên trong một màng bao. Một màng bao nhỏ nhất cũng chứa khoảng 3.000 hột giống. Khi màng bao chín nở tung, các hột giống bay trôi nổi trong không khí. Nhưng không phải là hạt giống nào cũng sẽ nảy mầm và mọc thành cây ở bất cứ nơi nào.

Hạt giống lan cần phải ở gần một loại nấm có tên là mycorrhizal fungus. Những hạt giống này không có đủ chất dinh dưỡng nên nhờ loài nấm này nuôi, các hạt giống mới lớn lên được. Nhưng loại nấm này rất hiếm, và một số những nơi chúng có thể sinh sống đang có cơ nguy hủy diệt.

Ông Thomas Mirenda là một chuyên gia sưu tầm lan làm việc cho viện Smithsonian. Ông Mirenda cho biết lan mọc trong thiên nhiên phải hoàn toàn lệ thuộc vào môi trường mới sống được.

Các vùng rừng núi bị con người khai phá hoặc thiên tai có thể làm biến đổi môi trường. Các giống lan không thể sinh sôi nảy nở được nếu như chim chóc và côn trùng không còn sống trong những vùng đó nữa. Ông cho biết sự kiện rừng cây mất đi và và khí hậu biến đổi là một phần của vấn đề.

Ông Mirenda cũng cho biết ngân quĩ dành cho việc bảo tồn các giống lan rất ít. Theo ông thì ngân quĩ dành cho việc duy trì các loài hoa này cũng đang gặp nguy khốn, giống như chính các loài lan vậy.

Ngày nay với khoa học và công nghệ, người ta có thể sản xuất thật nhiều hoa lan trong các nhà kính. Vào năm 1917, khoa học gia của đại học Cornell, ông Lewis Knudsen thấy rằng trong một số điều kiện nào đó, hoa lan không cần đến loài nấm nữa. Ông khám phá ra rằng hạt giống hay những bào tử có thể nảy mầm nếu như hạt giống được bỏ vào một hỗn hợp được pha chế đặc biệt, giống như thạch ngọt. Sau đó vài năm, phương pháp này được đem áp dụng để trồng lan trong nhà kính.

Việc cấy hạt giống trong các chất dinh dưỡng khử trùng giờ đây là phương pháp thông thường để sản xuất lan.

Nhân giống theo cách phân bào cũng là một phương pháp hiện đại thông thường. Tiến trình này đòi hỏi phải cấy từ mô phân bào của một cây lan. Cây mới mọc ra từ chỗ cấy. Trong tiến trình đó, một miếng mô nhỏ được lấy từ một cây lan hảo hạng. Mô này được chia ra thành những mảnh tí teo và nuôi trong phòng thí nghiệm. Sau đó thì nhiều cây lan giống hệt cây chủ sẽ mọc lên.

Cho dù là hoa lan trồng tự nhiên hay được gây giống theo công nghệ, những người yêu thích cho rằng lan là loài hoa đẹp nhất trên tinh cầu của chúng ta.