Từ ảnh hưởng của hoa sen trong đời sống tinh thần mà người dân Việt Nam đã đưa sen lên đỉnh cao của văn hóa ẩm thực.

 Các bộ phận trên bông hoa sen được biến chế thành những món ăn đặc trưng, mang đậm một hương vị Việt Nam như gỏi ngó sen, mứt sen, trà sen...

   Sen có rất nhiều tác dụng và ý nghĩa trong ẩm thực.

Hoa sen ở hồ Tây (Hà Nội) có tiếng thơm từ lâu, nhụy sen sau khi được lấy ra từ những búp sen tươi phải mang về ngay ướp với trà để giữ mùi hương. Vì thế, trà sen Hà Nội được nhiều du khách biết tới.

 Ngoài ra, sen hồ Tịnh Tâm của cố đô Huế ngày xưa còn được dùng để ướp trà cho vua. Người ta ướp trà vào ban đêm.

Khi sen vừa hé nhụy là lúc trời đất đang giao hoà, lúc hương thơm đượm nhất. Trà được đặt vào trong lòng hoa rồi dùng giây buộc lại, không cho hoa nở ra. Ướp qua đêm, trà sẽ hấp thụ hết hương thơm thanh thoát của hoa sen. Sáng hôm sau thì thu trà và gói cho thật kín. Trà sen ở Huế nổi tiếng có hương thơm thanh khiết và đậm đà đến say lòng.

 Trà ướp sen

 Chè sen Huế với hạt sen tươi, bóc vỏ, lột lớp lụa mỏng, xoi tim rồi đem chưng cách thủy, chưng với đường phèn thì hương mới thơm.

Chè sen được múc trong bát cổ men sứ màu xanh nhỏ như "mắt trâu", chỉ điểm dăm bẩy hạt sen vàng nở. Trong các dịp lễ Tết, chè sen là món ăn quý, sang trọng và hương vị thanh tao.

 
Chè hạt sen 

 Bên cạnh đó, hoa sen còn được dùng làm nguyên liệu cho các món ăn cung đình nổi tiếng xưa nay, như món yến nấu sen, cơm sen cung đình, vịt hấp hoa sen...

Chẳng hạn như món vịt hấp hoa sen thì người ta chọn vịt tơ, mập căng da, làm sạch, dùng rượu và gừng xát bên trong, ngoài khử mùi xong ướp ngũ vị hương cùng muối, tiêu, hành, tỏi cho thấm. Lót dưới xửng vài lớp cánh hoa sen và phủ kín vịt cũng bằng cánh hoa. Dùng lửa than hấp vịt độ hơn tiếng đồng hồ. Khi vịt chín mềm, thì mang ra ăn với cánh hoa đã chín nhừ. Như thế, bao nhiêu hương thơm của hoa đều ngấm hết vào từng sớ thịt vịt. Ngoài ra, còn có rất nhiều món ăn nấu với sen mang nhiều hương sắc và hương vị đậm đà.
 
Cơm hấp lá sen

 Nếu có cơ hội ra thăm các tỉnh miền Bắc, bạn có thể thưởng thức mùi thơm nhẹ và dịu từ lớp lá sen dùng để gói cốm.

 Những hạt cốm xanh màu ngọc thạch trở nên dẻo và thơm lâu hơn, khi nằm trong lòng chiếc lá sen tươi. Hương thơm dìu dịu của lá sen hoà quyện với hương cốm là một sự kết hợp tuyệt vời mà bạn sẽ không bao giờ quên, sau khi được thưởng thức.
 

Cốm được gói bằng lá sen

 Ngoài ra, sen còn có tác dụng chữa bệnh. Nếu bị say nắng, dùng lá sen tươi rửa sạch, giã nhuyễn vắt lấy nước rồi pha với nước đun sôi để nguội. Khi cơ thể bị suy nhược thì hãy dùng củ sen tươi nấu chín, mỗi ngày ăn lúc buổi sáng và chiều. Phụ nữ muốn làm đẹp nhan sắc thì lấy cánh hoa sen, ngó sen và hạt sen lượng mỗi thứ bằng nhau, phơi khô tán nhỏ, uống ngày 3 lần..

  Bài đọc thêm

Cây sen: một dược thảo có thể trị mất ngủ và nhiều bệnh khác
Sen là một cây mọc ở dưới nước, thân rể hình trụ mọc ở trong bùn thường gọi là ngó sen hay ngẫu tiết, ăn được, lá ( liên diệp) mọc lên khỏi mặt nước, cuống lá dài, có gai nhỏ, phiến lá hình khiên, to, đường kính 60-70cm có gân tỏa tròn.

Hoa to màu trắng hay đỏ hồng, đều lưỡng tính. đài 3-5, màu lục. Tràng gồm rất mhiều cánh màu hồng hay trắng một phần, những cánh ngoài còn có màu lục như lá đài. Nhị nhiều, bao phấn hai ô, nức theo một kẽ dọc. Trung đới mọc dài ra thành một phần hình màu trắng thường gội là gạo sen dùng để ướp chè. Nhiều lá noãn rời nhau đựng trong một đế hoa loe ra thành hình nón ngược gội là gương sen hay liên phòng. Mỗi lá noãn có 1-2 tiểu noãn. Quả (thường gội là hạt sen) chứa một hạt ( liên nhục ) không nội nhũ. Hai lá mầm dầy. Chòi mầm ( liên tâm) gồm 4 lá non gập vào phía trong.

Cây sen từ lâu đã rất quen thuộc với người Việt chúng ta. Hình ảnh hoa sen hồng rực rỡ "gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn" là biểu tượng đẹp của một loài hoa đồng nội. Hoa sen là loại hoa dân dã nhưng cũng đẹp một cách kiêu kỳ, sang trọng... Lá sen thơm mát, một hương thơm kỳ diệu khó tả thành lời.
Trong lãnh vực thảo dược học, có lẽ ít loài cây nào mà hầu như tất cả các bộ phận đều là những vị thuốc quý như cây sen. 

 1- Hạt sen (còn gọi là Liên nhục, Liên tử) vị ngọt tính bình, có tác dụng bổ tỳ dưỡng tâm  ích thận. Hạt sen là một vị thuốc quý vừa có tác dụng bổ dưỡng lại an thần, được dùng trong nhiều đơn thuốc. Ðặc biệt hạt sen còn dùng chữa trị các chứng tiêu chảy kéo dài, suy dinh dưỡng. Hạt sen cũng là một loại thực phẩm quý, thường dùng nấu chè, làm mứt, chế biến thành nhiều món ăn ngon.Hạt sen và gạo nếp nấu thành cháo ăn, trị quen đẻ rơi, phụ nữ có thai đau lưng hông..Hạt sen (bỏ tim) 60 gam, cam thảo 10 gam, cùng chưng nóng bỏ đường cát vào vừa lượng mà ăn, trị nhiễm trùng hệ tiết niệu, đi tiểu nhiều lần, tiểu gấp, hư nhược khô nóng.

2- Tâm sen (còn gọi là Liên  tâm): Vị đắng tính hàn, có tác dụng thanh tâm khí nhiệt hạ áp. Dùng an thần, trị sốt cao mê sảng, hồi hộp tim đập nhanh, huyết áp cao. Thường dùng phối hợp với một số vị thuốc khác như cúc hoa, hoa hòe, hạt muồng... pha trà uống để dễ ngủ, hạ áp. Liên tử tâm 30 cái, đun nóng, thêm muối, ăn trước khi ngủ, trị mất ngủ, nóng trong lòng, nhiều mộng. Liên tử tâm (1,5 gam), dùng nước sôi ngâm như trà uống, trị cao huyết áp

3- Tua sen (Liên tu): Vị ngọt sáp, tính bình, tác dụng thanh tâm cố thận, sáp tinh chỉ huyết. Dùng riêng hoặc phối hợp với hạt sen. Liều thường dùng 1,5-5g.

4-Gương sen (Liên phòng): Vị đắng sáp, tính ôn, có tác dụng tiêu ứ chỉ huyết, dùng trị các chứng băng lậu ra máu, tiểu ra máu... Thường dùng để cầm máu bằng cách đốt thành than rồi phối hợp với các vị thuốc khác. Liều dùng 5-10g.

5-Lá sen (Liên diệp, Ngẫu diệp): Vị đắng sáp, tính bình, tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, phát thanh dương. cố tinh dừng huyết. Dùng trị cảm nắng, say nắng, xuất huyết do sốt cao. Chữa các chứng cảm sốt mùa hè rất tốt. Ðã ứng dụng nhiều năm chữa sốt xuất huyết thể nhẹ.  Lá sen còn dùng để hạ cholesterol và chữa bệnh mập phì

6-Ngó sen (Ngẫu tiết) có tác dụng thanh nhiệt, tỉnh rượu, dừng huyết  Là một món ăn ngon, ngó sen còn dùng trị các chứng đại tiện ra máu, tử cung xuất huyết kéo dài, khí hư bạch đới, tiêu chảy kéo dài. Ngó sen tươi giã lấy nước, trị trúng nắng, đau bụng, mũi ra máu, sản hậu xuất huyết, viêm ruột cấp tính, phổi kết hạch..Ngó sen tươi (bỏ đốt) 500 gam, gừng sống lấy 500 gam (bỏ vỏ sắt mỏng) bỏ vào vải sạch vắt lấy nước, ngày uống mấy lần, trị cảm mạo mùa hạ, viêm ruột, phát nhiệt, khát, nôn mửa, tiêu chảy.
 
Dưới đây là một vài đơn thuốc chữa mất ngủ dùng hạt  sen và nhụy sen

 1- Táo nhân thang Chữa mất ngủ do tâm hỏa vượng
Táo nhân 10g.   Viễn trí 10g.  Liên tử 10g.  Phục thần 10g. Phục linh 10g.
Hoàng kỳ 10g.  Ðảng sâm 10g. Trần bì 5g.Cam thảo 4g.
Sắc uống ngày một thang.

2- Canh hạt sen, tim heo
Thành phần: 60 gr hạt sen, 1 cái tim heo, 40 gr phòng đản sâm
Cách chế biến: Thái mỏng tim heo. Hạt sen đem bóc bỏ vỏ ngoài và tim bên trong. Dùng rượu rửa sạch phòng đản sâm, rồi thái khúc. Cho tất cả vào nồi cùng với 6 chén nước, nấu với lửa lớn đến khi sôi, để sôi trong 10 phút, hạ lửa nhỏ, nấu tiếp 2 giờ nữa thì dùng được
Công dụng chủ trị chứng hồi hộp, mất ngủ, đau tim.
 Lưu ý, người đang bị cảm mạo phát sốt, hay ho cảm đàm vàng thì không nên dùng.

 3- Trà từ sen
Thành phần:  400 gr nhụy sen, 300 gr hạt sen và 400 gr cúc hoa
Cách làm: Nhụy sen đem phơi hoặc sấy khô. Hạt sen đem ngâm nước nóng, bóc sạch vỏ ngoài và bỏ tim bên trong, sấy khô sao vàng. Cúc hoa phơi khô trong mát (hoặc sấy). Đem cả 3 loại trên sao vàng cho bốc mùi thơm, để nguội, cho vào lọ đậy kín, để dành dùng uống như trà. Loại trà này giúp cho ăn, ngủ rất tốt
Ngoài ra cần lưu ý, để dễ ngủ, bữa tối tránh ăn quá nhiều cao lương mỹ vị, ăn quá no, làm tiêu hóa chậm, bụng đầy tức, cũng như cà phê, thuốc lá... làm cho giấc ngủ không sâu, khi thức dậy người uể oải... Nên dùng một ít hoa quả, sữa chua trước khi đi ngủ..