(HNM) - Ngoại giao bóng bàn - một khái niệm ngoại giao hình thành trong quan hệ Trung-Mỹ. Nhiều người từng cho rằng bước đi ngoại giao không giống ai này là của Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai.

Tuy nhiên, những tài liệu được công bố gần đây thì đội bóng bàn Mỹ thăm Trung Quốc là quyết sách của Chủ tịch Mao Trạch Đông nhằm "sử dụng quả cầu nhỏ để kích đẩy quả cầu lớn".

Mùa xuân năm 1971, tại giải vô địch bóng bàn thế giới lần thứ 31 tổ chức ở thành phố Na-gô-y-a (Nhật Bản), hai đội bóng bàn Trung Quốc và Mỹ nhiều lần gặp nhau. Sau khi đội nam Trung Quốc giành chức quán quân, trong lúc đi du lịch, vận động viên hai nước Trung Quốc và Mỹ lại "chạm mặt" nhau một lần nữa.

Khi đó, những chàng trai người Mỹ tươi cười hỏi các đối thủ Trung Quốc: "Các bạn đã mời bạn của chúng tôi (Ca-na-đa và Anh) tới thăm; vậy bao giờ đến lượt chúng tôi đây?". Trưởng đoàn Trung Quốc Triệu Chính Hồng trả lời: "Sẽ có cơ hội thôi mà". Sau đó, tuyển thủ bóng bàn Trung Quốc Trang Tắc Đống đã chủ động nói chuyện với tuyển thủ bóng bàn Mỹ Cô-hen và tặng anh này một tấm lụa Hàng Châu.

 Nhiều báo lớn của Nhật Bản đã đưa tin nổi bật sự việc này. Ứng xử của đội Trung Quốc làm Phó đoàn vận động viên Mỹ Ha-ri-sơn xúc động, đích thân tới nơi ở của đoàn vận động viên Trung Quốc đưa ra đề nghị thăm Trung Quốc. Lãnh đạo đoàn Trung Quốc lập tức báo cáo về trong nước.

Ngày 3-4-1971, Bộ Ngoại giao và Ủy ban Thể dục thể thao quốc gia gửi báo cáo đến Thủ tướng Chu Ân Lai và xin chỉ đạo. Báo cáo cho rằng thời cơ chưa chín muồi.  Sau  khi  xem xét, phê duyệt - đồng ý đề nghị theo hướng từ chối - Thủ tướng Chu Ân Lai đã trình báo cáo đó lên Chủ tịch Mao Trạch Đông.

Ban đầu, Mao Trạch Đông đồng ý với báo cáo. Nhưng sau khi nó được gửi trả Bộ Ngoại giao, Mao Trạch Đông vẫn không thôi băn khoăn.

Ông đã liên tưởng đến những sự việc từ tháng 8-1969: Tổng thống Mỹ Ri-sác Ních-xơn, qua Tổng thống Pa-ki-xtan Y-a-hy-a Khan và Tổng thống Ru-ma-ni N. Xê-au-xê-xcu bắn tin muốn tiếp xúc với Bắc Kinh và thực thi một số biện pháp nới lỏng quan hệ với Trung Quốc. Rõ ràng, người Mỹ muốn có đột phá trong quan hệ Trung - Mỹ nhằm thay đổi cục diện bị động "Trung-Xô tấn công, Mỹ phòng thủ" trong quá trình cạnh tranh địa vị bá chủ thế giới với Liên Xô. Trong khi đó, quan hệ Trung-Xô đang căng thẳng...

Rất nhanh, Mao Trạch Đông lập tức đổi ý, yêu cầu nhân viên công vụ Ngô Húc Quân nhanh chóng thông báo lại cho Bộ Ngoại giao: mời đội bóng bàn Mỹ thăm Trung Quốc.

Thế nhưng, không nhanh nhẹn như mọi lần, Ngô Húc Quân dù nghe lệnh nhưng vẫn chần chừ. Sở dĩ như vậy là do trước đó, Mao Trạch Đông đã dặn các nhân viên phục vụ không phải để ý tới lời nói của ông sau khi ông đã uống thuốc ngủ. Trong khi đó, yêu cầu này của Mao Trạch Đông lại đưa ra khi ông đã uống thuốc ngủ và chuẩn bị lên giường. Thấy Ngô Húc Quân chưa đi, Mao Trạch Đông liền hỏi: "Sao cậu vẫn đứng đó?". Ngô Húc Quân vờ hỏi: "Thưa Chủ tịch, Chủ tịch vừa nói gì ạ?".

Mao Trạch Đông nhắc lại yêu cầu của mình. Ngô Húc Quân cảm thấy chưa yên tâm, nói: "Thưa Chủ tịch, trước đây Chủ tịch có dặn không cần phải để ý tới những lời nói của Chủ tịch sau khi Chủ tịch đã uống thuốc ngủ. Lần này, có phải để ý không ạ?". Mao Trạch Đông huơ tay: "Lần này tính. Cậu đi làm ngay đi kẻo không kịp". Ngô Húc Quân vội đi thông báo cho Bộ Ngoại giao. Bộ Ngoại giao lập tức báo cáo quyết định của Mao Trạch Đông cho Thủ tướng Chu Ân Lai. Không chút chậm trễ, ông Chu Ân Lai chỉ thị khẩn cấp cho đoàn vận động viên Trung Quốc.

Sau khi nhận được lời mời thăm Trung Quốc, đoàn Mỹ vô cùng vui mừng. Việc Trung Quốc mời đoàn vận động viên bóng bàn Mỹ thăm Bắc Kinh được Đại sứ Mỹ ở Tô-ky-ô nhanh chóng chuyển về Oa-sinh-tơn. Nhận được tin báo vào nửa đêm, Tổng thống R. Ních-xơn lập tức cho thông báo ý kiến của mình tới Đại sứ Mỹ ở Tô-ky-ô: Các vận động viên bóng bàn Mỹ phải đi Bắc Kinh. 

Ngày 10-4-1971, đoàn vận động viên bóng bàn Mỹ gồm 9 thành viên đã tới Bắc Kinh thực hiện chuyến du đấu lịch sử, trở thành những người Mỹ đầu tiên được phép đặt chân lên đất Trung Quốc kể từ năm 1949.

Ngoài thi đấu, đoàn đã đi thăm thủ đô Bắc Kinh và tiếp kiến Thủ tướng Chu Ân Lai. Ngày 17-4, đoàn bóng bàn Mỹ rời Trung Quốc. Mượn trận "gió Đông" của "ngoại giao bóng bàn", ngày 21-4, qua Tổng thống Pa-ki-xtan Y-a-hy-a Khan, Thủ tướng Chu Ân Lai đã chuyển thư miệng tới Nhà Trắng bày tỏ Trung Quốc sẵn sàng tiếp Đặc sứ của Tổng thống Mỹ hoặc đích thân Tổng thống Mỹ tại Bắc Kinh. Tháng 7-1971, Cố vấn an ninh quốc gia Hen-ry Kít-xinh-giơ bí mật tới Bắc Kinh, đặt nền móng cho chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Mỹ R. Ních-xơn vào tháng 2-1972.

Trong hồi ký, cựu trợ lý Quốc vụ khanh Mỹ Giôn H. Hôn-đri-giơ, người tham gia vào khai thông quan hệ Mỹ-Trung viết: "Ngoại giao bóng bàn không chỉ kịch tính mà còn mang tính gợi mở rất lớn. Nó thể hiện sự tinh anh lão luyện, thông minh hơn người và nhãn quan chiến lược thấy lợi ích lớn trong hành động nhỏ của các nhà lãnh đạo Trung Quốc".

Vĩ Minh (Tổng hợp từ Nhân dân nhật báo và Tuần Tin tức của Trung Quốc)